Zomerreeks

Terwijl momenteel op doorbraak.be mijn zomerreeks "De eindeloze Eerste Wereldoorlog: omwentelingen in Oost-Europa, 1918-1923" gepubliceerd wordt, tracht ik het hoofd koel te houden. Makkelijker geschreven dan gedaan. Bij temperaturen boven de 25°C is schrijven voor me een schier onmogelijke taak. Gelukkig heb ik nog voldoende lectuur in huis.

Slovenië

Terug van een tiental dagen vakantie in Slovenië of Slavisch Oostenrijk. Mooie natuur maar voor mij veel te heet; gemiddeld 37 à 38° Celsius. In de steden en dorpen nog veel restanten van het Tito communisme: fabrieken in het centrum en afschuwelijk lelijke betonflatgebouwen. Ons gezelschap zat op hotel in het stadje Cerkno. De vriendelijke conservator van het lokale museum vertelde me dat het grootste deel van het stadje in april-mei 1945 verwoest werd door de partizanen omdat ze er te weinig aanhang bezaten. De Tito-communisten redeneerden als volgt: wie niet in onze rangen strijdt, beschouwen we als een tegenstander. Tot 1991 diende het zo voorgesteld te worden dat de Duitsers bij hun aftocht Cerkno verwoest hadden. Nog een anekdote. Cerkno is beroemd omwille van zijn carnaval (en carnavalmaskers). In 1945 door dictator Tito verboden, mocht het pas in 1956 hervat worden.
Mooie uitstappen gedaan naar het immense grottencomplex van Postojama en het Karstgebergte; dat laatste met het oog op een nieuw nog te schrijven boek over de Karstjäger.

Kardinaal Stepinac

Tijdens de bijna afgelopen maand ben ik in de eerste plaats bezig geweest met het schrijven van een biografisch opstel over de Kroatische kardinaal Alojzije Stepinac. Veel werd er hier nog niet over hem gepubliceerd. Ik besteedde vooral aandacht aan de oorlogsjaren en zijn gevangenschap tijdens de Tito-dictatuur, die tot zijn vroege dood heeft geleid. Stepinac had tijdens zijn jaren als aartsbisschop van Zagreb voortdurend af te rekenen met tegenstand. Zowel de Italianen, de Duitsers, het Pavelic-regime en de partizanen van Tito waren niet bepaald over hem te spreken. Ook binnen de katholieke kerk in Kroatië werd hij met opposanten geconfronteerd. Toch gaf aartsbisschop Stepinac niet toe.
Daarnaast schreef ik ook een vierdelige reeks over de situatie in Oost-Europa onmiddellijk na het einde van de Eerste Wereldoorlog. Bij ons zwegen de wapens op 11 november 1918. Elders niet. Vooral in de nieuwe landen van Oost-Europa werd er nog duchtig doorgevochten tot het begin van de jaren 1920. Achtereenvolgens geef ik een beeld van de situatie in de Baltische staten, Finland, Polen en Hongarije.
Al deze artikels zullen deze zomer op doorbraak.be verschijnen.

Boek "Jugendbataillon Langemarck" in de actualiteit

In Knack van deze week (19 juni 2019) wijdt de onderlegde journalist Walter Pauli een artikel over het thema, Wat kunnen we leren van de oostfronters?
Over de inhoud van het lezenswaardige artikel zullen we het hier niet hebben. Wel besteedt hij ruimschoots aandacht aan het boek Jugendbataillon Langemarck: godendeemstering aan de Oder, april 1945 dat ik in 2015 publiceerde. Daar de media, ook de eigen 'Vlaamse', slechts geringe aandacht aan mijn publicaties besteden, is het een gebeurtenis dat alvast het vermelden waard is.
Exemplaren van het boek zijn nog bij mij te verkrijgen. Prijs: 15€ + 2,50€ verzendingskosten (prijs binnen Vlaanderen/België). E-post naar pieterjan.verstraete@skynet.be

De SS'ers van Armando

In april ll. zou er in het gewezen kamp van Amersfoort een eerbetoon plaatsvinden aan de in 2018 overleden Nederlandse kunstenaar Armando, pseudoniem van Herman Dirk van Dodeweerd (1929-2018). Doch antifascisten en andere onverdraagzamen protesteerden. Ze beweerden dat de 'SS-bewonderaar' niet kon worden geëerd in een voormalig kamp.
Hoe zit de zaak in elkaar? In 1967 publiceerde Armando samen met de dichter Hans Sleutelaar een boek onder de titel De SS'ers (hierbij een afdruk van de cover van de zesde druk uit 2012). Hierin lieten de auteurs nog levende leden van de voormalige Waffen-SS vrijelijk aan het woord. Ook wat antisemitische uitspraken werden zonder tekst en uitleg opgetekend. Beide auteurs stelden dat ze de interviews commentaarloos hadden weergegeven. Ze beschouwden hun boek -een van de eerste publicaties überhaupt in Nederland, waarin gewezen collaborateurs aan het woord werden gelaten- als een bronnenpublicatie.
In een dubbelinterview uit 1990 hadden beide auteurs gesteld dat ze hun boek in de eerste plaats zagen als een mogelijkheid om de gewezen vijand beter te leren begrijpen. De kritiek hadden ze voorspeld omdat ze geen standpunt ingenomen hadden en de geïnterviewden niet hadden terechtgewezen. Verder: "Pas in het kader van de algemene '68-gekte ging iedereen ineens in het verzet, iedereen was ineens antifascist. Als je in '74, '75 met De SS'ers was gekomen, had je de poppen pas echt aan het dansen gehad", aldus de auteurs.
In 1967 werd het boek een bestseller en kende diverse herdrukken. In 2019 werd het eerbetoon aan Armando uitgesteld. Een reden werd niet opgegeven.

Jan Stavast Reeks

Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog verscheen vanaf de winter 1939/1940 een speciaal op de Duitse jeugd afgestemde brochurereeks onder de veelzeggende titel Kriegsbücherei der deutschen Jugend. Het initiatief ging uit van de Rijksjeugdleiding en het opperbevel van het Duitse leger. De boekjes werden geschreven door geroutineerde auteurs en oorlogsjournalisten. De veelkleurig getekende omslagen spraken tot de verbeelding en trokken de lezers meteen het verhaal in. Iedere brochure telde 32 bladzijden en enkele illustraties. De reeks kende een grote oplage en het effect ervan op de hoofdzakelijk mannelijke jeugd mag niet onderschat worden. Elk verhaal handelde over een koene en dappere oorlogsoperatie, een heroïsche actie achter de vijandelijke linies of een wonderbare ontsnapping. Uiteraard kwamen de Duitsers stelselmatig als overwinnaars uit de strijd. In de loop van 1943 werd een punt achter de reeks gezet. Wellicht als gevolg van de toenemende militaire nederlagen.

In Nederland verscheen tijdens de bezettingsjaren een gelijkaardige jeugdreeks onder de titel Jan Stavast Reeks. De reeks werd uitgegeven door Van Ditmar's Boekenimport maar een origineel Nederlands fabricaat zou het niet worden. Zoals u zelf kunt zien, geleek de reeks te zeer op de hierboven vermelde Kriegsbücherei... Ook het aantal bladzijden werd op 32 gehouden. Bovendien werden er slechts drie deeltjes door anonieme Nederlandse auteurs geschreven. De rest (minder dan honderd afleveringen) waren vertalingen uit het Duits. De eerste 23 nummers handelden over historische onderwerpen en bloedstollende verhalen over zeevaart, vreemde landen en bergbeklimmers. Pas vanaf nr. 24 deed
de oorlog zijn intrede.
Nu vraag ik mij af of er in bezet Vlaanderen ook een dergelijke reeks verscheen? Tot hiertoe heb ik hiervan geen sporen teruggevonden. Maar ik kan mij uiteraard vergissen. Nadere informatie is uiteraard welkom.
Lit.: Gerard Groeneveld, Hitlers jongste hoop: nazipropaganda voor de jeugd. Nijmegen, 2019.

Werken voor de toekomst