Kaiser Wilhelm II. op het kasteel van Amerongen

 Toen de gewezen Duitse keizer Wilhelm II. zijn land ontvluchtte, kwam hij op 11 november 1918 terecht op het kasteel van Amerongen waar hem gastvrijheid geboden werd door graaf Godard van Aldenburg-Bentinck. Oorspronkelijk bestond keizers gevolg uit 49 personen die na korte tijd gereduceerd werd tot vier personen, waaronder een lijfarts. Vanaf 4 november 1919 was dat dr. Alfred Haehner, die de medische zorg van het keizerlijke echtpaar op zich nam. 

Aan de hand van de dagboeken van dr. Haehner wordt in het voorliggende en rijkelijk geïllustreerde boek een beeld geschetst van hun zes en een halve maand durende verblijf op het kasteel van Amerongen. Het boek, met tal van details, brengt ons een inzicht in het dagdagelijkse leven van de Kaiser en zijn kleine entourage. In mei 1920 vond de verhuizing naar Huis Doorn plaats. Daar verbleef Willem II tot aan zijn overlijden in juni 1941. Het door Ronald Kousbroek deskundig uitgegeven en toegelichte dagboek gaat het in 2015 uitgebrachte dagboek Wilhelm II in Nederland, 1918-1941 van Sigurd von Ilsemann vooraf. Alle in het boek vermelde namen werden van een beknopte levensschets voorzien. Een register ontbreekt evenwel.

Ronald Kousbroek, "Majesteiten zijn nu eenmaal geen gewone stervelingen!" Soesterberg, Aspekt, 2021. Ill., 190 blz. Gen., 19.95 €  ISBN 978-94-6424-480-9

Oorlog in Siberië (1939)

 Khalkin Gol of Halhin Gol in het Nederlands is een dorp gelegen op de grens van Mongolië (in 1939 een Sovjet-satellietstaat) en Mantsjoerije (in 1939 bezet door Japan). Tijdens de zomer van 1939 werd in dat stukje Siberië slag geleverd tussen de Sovjet-Unie en het Japanse keizerrijk. Na een reeks grensschermutselingen tussen het Mongoolse leger en het Japanse Kanto-leger besloot Stalin tussenbeide te komen ten gunste van zijn vazalstaat Mongolië. Eenheden van het Rode Leger onder leiding van de toen nog onbekende Georgi Zjoekov werden naar de grens in de buurt van de Halhinrivier gezonden. Zjoekov slaagde erin om de Japanse soldaten weer over de rivier te jagen richting Mantsjoerije.

Toch bleven de grensincidenten aanhouden en raakten de gemoederen langzaam verhit. Midden augustus was generaal Zjoekov de impasse beu, en besloot tot actie over te gaan. Na extra versterkingen gekregen te hebben, startte hij op 20 augustus 1939 zijn offensief met drie infanteriedivisies, een tankbrigade met ongeveer 500 tanks en 216 artilleriestukken. De Japanse strijdkrachten waren ver in de minderheid en twee divisies werden na korte tijd omsingeld. Een overgave was voor de Japanners compleet ondenkbaar, waarna ze volledig verpulverd werden. Op 31 augustus was de grensoorlog voorbij en op 16 september werd in Moskou de wapenstilstand getekend.

Hoewel het Rode Leger de winnaar was, verloor het meer soldaten en materiaal dat het Japanse Kanto-leger. Vooral de Rode vliegtuigen leden zware verliezen ten opzichte van de Japanse vliegtuigen. Ook de T-26-tank was een makkelijke prooi voor het Japanse anti-tankgeschut. Dat leidde tot de versnelde ontwikkeling van de T-34, die later de Duitse Barbarossa-divisies onaangenaam zou verrassen.

Deze korte oorlog had echter ook strategische gevolgen. Nooit meer zouden de Japanners ten strijde trekken tegen het Rode Leger in Siberië. Daar waar Hitler gehoopt had dat het Japanse leger hem in het Verre Oosten zou steunen, was dat een vergissing van formaat van de Führer. Japan tekende een niet-aanvalsverdrag met Moskou waarop Stalin een aantal Siberische divisies naar het westen kon verplaatsen. Ook na Hitlers oorlogsverklaring aan de Verenigde Staten in december 1941 veranderde er niets. Japan had zich na de zomer van 1939 gefocust op een oorlog in het zuiden. Liever een oorlog met Roosevelt dan met Stalin, redeneerde men in Tokio.

Aldus William Jandrew in zijn goed gedocumenteerde boekje over deze bij ons grotendeels onbekende oorlog. Het bevat ook een aantal nog niet eerder gepubliceerde foto's. Een stel kaartjes maakt het geheel overzichtelijk en verhelderend. Waarom echter bracht uitgeverij Aspekt dit boekje in het Engels uit? Op zijn minst had ik wel een Nederlandstalige samenvatting verwacht. Niet
iedere geïnteresseerde lezer is immers vertrouwd met het Engelse militaire jargon. Maar misschien komt er nog een vertaling?

William C. Jandrew, "The first turn of the wheel: Japan and Russia at Khalkin Gol, 1939". Soesterberg, Aspekt, 2021. Ill., 91 blz. Gen., 14,95 €  ISBN 978-94-6424-479-3

Louis-Ferdinand Céline: weergevonden schatten

Het voor mij ongetwijfeld belangrijkste nieuws deze zomer zijn de weergevonden archieven van de Franse schrijver Louis-Ferdinand Céline, en dat zestig jaar na zijn dood. Iedereen achtte ze verloren, vernietigd. Immers in augustus 1944 vluchtte het echtpaar Destouches en hun kat Bébert halsoverkop naar Duitsland en vervolgens Denemarken. Hun appartement in het Parijse Montmartre lieten ze onbeheerd achter. In een mum van tijd werd het leeggeplunderd. Ook Célines papieren en manuscripten verdwenen. Decennialang werd er niets meer over vernomen.

Tot nu. Op 6 augustus verscheen in Le Monde een ophefmakend stuk van drie bladzijden dat de verdwenen gewaande archieven van Céline weer opgedoken waren. Een verwant van een van de plunderaars heeft ze via een tussenpersoon (een journalist) aan het Franse gerecht bezorgd. Deze overhandigde het uiterst belangrijke materiaal aan de wetmatige erfgenamen.

Het archief telt meer dan een kubieke meter en bevat manuscripten van ook onuitgegeven boeken en essays, briefwisseling, tekeningen, foto's... Ook het verloren gewaande volledige manuscript van Casse-pipe, waarvan slechts een fragment bekend was, dook op. Uitgeverij Gallimard, Célines oude uitgever, zal mettertijd alles publiceren. Mij interesseert vooral Célines onuitgegeven briefwisseling met Robert Brasillach, die toen hoofdredacteur van Je suis partout was. Het beloven nog boeiende tijden te zullen worden op het Céline-front. Ook zullen alle bestaande biografieën over hem drastisch herzien moeten worden. Zo wordt nogmaals aangetoond dat geen enkele biografie ooit als de ultieme of de definitieve biografie aanschouwd mag worden. Dat is gewoon prietpraat van uitgevers en hun reclamebureau's.

De Russische 'oudgelovigen' onder Hitler en Stalin

 De Nederlandse journalist Ardy Beld is onder meer medewerker aan de webstek Doorbraak.be. Tot nu toe publiceerde hij al een viertal boeken bij uitgeverij Aspekt. Zijn nieuwste boek Met Hitler tegen Stalin handelt over de collaboratie van een aantal Russen met de Duitse bezetter. De meeste deden dat uit anticommunistische gezindheid. Onder de Duitse bezetting, 1941-1944 leefden zo'n zeventig miljoen Russen. Hiervan werkte een miljoen actief in Duitse dienst. Tijdens de terugtocht trokken de meeste onder hen mee naar het westen. Velen bleven na 1945 onder een andere naam in Duitsland, werden door Britten en Amerikanen aan Stalin uitgeleverd of slaagden erin naar de Verenigde Staten en elders te emigreren.

Een van de meest merkwaardige opstellen uit de bundel, die uit een tiental korte hoofdstukken bestaat, handelt over de Russische oudgelovigen. Deze oudorthodoxen  bestonden uit traditionele christelijke groeperingen. Ze kwamen los te staan van de Russisch-orthodoxe staatskerk door hun afwijzing van de kerkelijke hervormingen van 1666-1667, en werden daarom vervolgd. Onder de laatste tsaar werden ze gerehabiliteerd en kregen ze een zekere vorm van autonomie toegekend. Maar onder Lenin en Stalin werd hiermee terug komaf gemaakt en stonden ze bloot aan vervolgingen. 

Na de Duitse bezetting in de herfst van 1941 van Polatsk, in het noordoosten van Wit-Rusland, organiseerde de dorpsoudste en oudgelovige van Zaskarki Michail Zoejev, vandaar de naam "republiek van Zoejev", een vorm van zelfbestuur voor zijn dorp en omgeving. De Duitsers stemden hiermee in. Wel diende de dorpsgemeenschap in ruil belasting te betalen in natura (melk, wild, brandhout en hooi). Bovendien eisten ze dat de dorpsbewoners geen steun verleenden aan Sovjet-partizanen. De Duitse veldcommandant was de oudgelovigen goedgezind, en de samenwerking verliep vlot. De Duitsers lieten Zoejev en zijn mensen ongemoeid tot in 1944, toen het front weer dichterbij kwam. Heel wat oudgelovigen trokken samen met de Duitsers mee, en vestigden zich nadien in de Verenigde Staten waar ze ongehinderd hun godsdienstige overtuiging konden belijden. Een voor mij totaal onbekende geschiedenis.

Dat geldt ook trouwens voor de andere bijdragen in dit boek waarin onder meer figuren als Jevgeni Sadowski, Evald Mikson, de auteur Anatoli MacReady, de dichteres van Wit-Rusland Natalja Arsenieva en de tekenaar Leonid Perfetski de revue passeren. Kortom een boekje vol verrassende ontmoetingen. Met uitzondering van generaal Vlasov was er nog maar bitter weinig geweten over Russische collaborateurs tijdens de Duitse bezetting. Het boek van Ardy Beld is zonder meer een aanwinst te noemen.

Ardy Beld, "Met Hitler tegen Stalin: samenwerking met de Duitse bezetter in de Sovjet-Unie". Soesterberg, Aspekt, 2021. Ill., 101 blz. Gen., 16,95 euro  ISBN 978-94-6424-699-5

Dwarsliggers tweede drukproef

Momenteel ben ik doende met het nakijken van de tweede  drukproef van mijn te verschijnen boek Dwarsliggers. Daar de bundel 912 bladzijden zal tellen, zal ik daar wel enkele weken mee zoet zijn. Tussendoor neem ik boeken tot mij die al een tijdje ongeduldig op lezing zaten te wachten. Eind augustus ga ik dan aan de slag met de eerste drukproef van het Oostfrontersboek gewijd aan Renaat Waterschoot. 

Webstek verwijderd

 Sinds enige tijd werd mijn webstek door de digitale managers van proximus verwijderd. Hoe kwam het zo ver? Enkele maanden geleden kreeg ik van de heren en dames van proximus te lezen dat ik na meer dan twintig jaar voortaan diende te betalen voor "hun digitale webruimte" die ik gebruikte. Namelijk 350 euro voor de plaatsruimte en maandelijks nog eens 65 euro daar bovenop. Ik ben hier niet willen op ingaan. Zo werd mijn webstek zonder pardon verwijderd. Ja, die gasten trachten uit alles geld te slaan.

Begin volgend jaar zal ik een nieuwe webstek krijgen. Tot zolang stuur ik op vraag een lijst met mijn nog beschikbare publicaties. Mijn verontschuldigingen voor deze gang van zaken maar tegen managers valt er niets te beginnen. Zij denken enkel maar aan kassa, kassa...