Mussolini: "de goede dictator"

 Tijdens de afgelopen week las ik onder meer het boek Fascisme en de goede dictator: oordelen en dwalingen van de Nederlandse pers (1920-1940) geschreven door de mij onbekende Hans Geleijnse. Het boek verscheen afgelopen herfst bij uitgeverij Verloren en kost 20 euro. Ik kende het boek dat 180 pagina's telt, nog niet. Wellicht ook omdat ik er nog geen recensies van vond. Zelf diende ik het boek bij de uitgever te bestellen. Volgens de boekhandel was het zogezegd nog niet verschenen.

Het boek is een persstudie en geeft een vrij goed beeld over hoe het Italiaanse fascisme en zijn voorman Benito Mussolini in de Nederlandse pers onthaald werd. Met uitzondering van de extreemlinkse pers was deze ontvangst kritisch maar in
het algemeen vrij goed te noemen. Her en der werd het fascistische staatsmodel nogal sceptisch bekeken maar over Benito Mussolini was het Nederlandse journalistenlegertje wel best te spreken. Zelfs toen de jaren 1930 vorderden en er steeds negatiever over het fascisme bericht werd. Harde maatregelen en politieke moorden en/of veroordelingen op en van politieke tegenstanders werden de Duce vrij vlug vergeven. Nog in 1940 bleef het beeld over hem in de pers positief.

Jammer dat het boek enkele foutjes bevat en verstoken is van een register.

Eerste biografie van Arnold Meijer verschenen

 Recent verscheen van de hand van André van Noort de biografie '"Storm op den staat!": Arnold Meijer, 1905-1965: een biografie van een fascistenleider (255 blz.). Arnold Meijer was de zoon van een welvarend, rooms-katholiek boerengezin. Graag wilde hij priester worden maar door een persoonlijk conflict met de praeses van het seminarie kwam hiervan niets in huis. Inmiddels was hij in de ban geraakt van het fascisme en in 1934 richtte Meijer Zwart Front op. Later herdoopt in Nationaal Front. Eind 1941 werd zijn partijtje door de Duitsers verboden.

Tijdens het interbellum had hij toenadering gezocht tot Joris van Severen en diens Verdinaso. Nu daarover lees je bitter weinig in Van Noorts biografie. Hij wilde zijn biografie in de eerste plaats wijden aan het persoonlijke leven van Arnold Meijer. Over zijn leven komen we dan ook heel wat te weten, en het boek bevat tal van anekdotes en details. Dat gaat dan voor een deel ten koste van de politieke biografie.

De Vlaamse lezer zal zeker zijn gading vinden in dit boek maar hij/zij moet er wel rekening mee houden dat de biograaf geen enkel archief in Vlaanderen raadpleegde. In zijn bibliografie ontbreken onder meer de Van Severen-biografieën van Arthur de Bruyne en Luc Pauwels. Trouwens Van Noort verwijst naar geen enkel artikel dat verscheen in de jaarboeken uitgegeven door het Studiecentrum Joris van Severen. Voor de schrijver wellicht onbekend.

Maar als eerste Arnold Meijer-biografie überhaupt bevelen we het boek van André van Noort zeker aan. Te verkrijgen via bol.com. 

Bij de lectuur van de biografie van priester Wouter Lutkie

 De afgelopen dagen las ik de stevige en rijk informatieve biografie van Wouter Lutkie (1887-1968) geschreven door Willem Huberts (uitgeverij Boom).

Priester Lutkie was een eenzaat en vurig pleitbezorger van het corporatisme en het fascisme. Hij is zo'n figuur die in vrijwel elke geschiedenis van het Nederlandse fascisme en nationaalsocialisme opduikt. In het interbellum werd hij zeven maal door Mussolini in privé-audiëntie ontvangen. Een record. Als priester slaagde hij erin om zich na verloop van tijd helemaal te onttrekken aan parochiewerk. Liever hield hij zich bezig met de nieuwe taal Esperanto, het zionisme en sociaal engagement. Maar bovenal kwam hier het fascisme te staan. Hij bouwde in heel Europa een eigen netwerk uit. Daarnaast ontpopte hij zich ook als publicist. Hij stichtte en leidde ook zijn eigen tijdschrift Aristo, dat het decennialang volhield, ook in de moeilijke naoorlogse jaren. Wouter Lutkie bleef voor zijn eigen overtuiging staan. Tijdens de bezetting hielp hij heel wat mensen in nood en deed hiervoor beroep op zijn netwerk. Hierdoor bleef hij grotendeels gespaard van vervolging. Zijn katholieke overheid maakte hem het leven echter meer dan eens zuur.

Tussen zijn vele contacten bevond zich ook Joris van Severen, die Lutkie tussen augustus en december 1935 'frequent' ontmoette. Auteur Huberts omschrijft de Dinaso-leider als volgt: "Een Belgisch fascistisch politicus die na de Eerste Wereldoorlog in de politiek ging als kandidaat voor de Frontpartij. Hij richtte in 1931 het Verdinaso op, een in al zijn verschijningsvormen fascistische vereniging met een militie, uniformen, marsen, landdagen [waarvan Lutkie er een paar bijwoonde], een antidemocratisch, corporatistisch programma en een fel antisemitisme. (...)" (p. 237),
en "Hoewel de samenwerking niet lang duurde, bleef Lutkie geïnteresseerd in Joris van Severen en zijn Verdinaso" (p. 238).

Erich Wichman

 Mijn eerste en tevens laatste blogstukje van deze maand. Op 17 oktober vond in Kontich andermaal de Vlaamse Boekenbeurs plaats. Het werd voor mij en anderen een teleurstelling. Hoewel organisatorisch alles in orde was, viel de verkoop flink tegen. Voor mij was het de zwakste beurs ooit. Het vaste koopgrage publiek was present maar daarnaast heb je veel 'toeristen', die vlug hun ronde doen en zich daarna aan een tafeltje installeren om te schransen en te drinken, meestal in het gezelschap van hun geloofsgenoten. Dat was dan hun beurs. Ik weet wel, ik weet wel. Niet iedere Vlaming koopt boeken. De meerderheid koopt nooit ofte nimmer een boek. Dat is nu eenmaal zo. Deze digitale tijden maken het alleen maar erger. Daarbij komt ook nog eens corona. Daardoor bleven velen liever thuis. Nu, volgend jaar beter hoop ik.

De laatste week ben ik volop bezig me in te lezen in het werk van en over Erich Wichman. Een dwarsligger van eerste orde, geliefd en gehaat, bewonderd en veracht, die lak had aan alles en iedereen. Hij staat ook bekend als een van de eerste Nederlandse fascisten, hoewel hij evenzeer bekendheid geniet als anarchist.  Het ligt in mijn bedoeling om over hem een biografisch
opstel te schrijven dat bestemd is voor Tekos. 

Father Charles Coughlin

Vandaag legde ik de laatste hand aan mijn biografisch opstel over de Amerikaanse priester Charles Coughlin. Het is bestemd voor het tijdschrift Tekos.
Father Coughlin was in het interbellum zowat de meest bekende radiospreker van de Verenigde Staten van Amerika. Aanvankelijk steunde hij president Roosevelt en zijn New Deal. Later werd Coughlin een van zijn ferventste tegenstanders. Met zijn gouden stem bereikte hij een luisterpubliek van ruim veertig miljoen Amerikanen. Hij ontpopte zich als een groot voorstander van Mussolini en Franco en hun fascistische regimes. Vanaf 1939 maakten het Witte Huis, de FBI en het Amerikaanse episcopaat van alle wettelijke middelen gebruik om de radiopriester monddood te maken. In april 1942 slaagden ze in hun opzet. Voor mij was zijn levensloop een ontdekking.

De Europese dimensie van het fascisme

Decennialang waren heel wat vakhistorici en medialieden de mening toegedaan dat het fascisme een nihilistische anti-beweging was zonder werkelijke ideologie en intellectuele stamboom. Met deze opvatting was het enigszins suspect om aan het fascisme al te veel aandacht te schenken. Zelfs kwam er geen antwoord op de voorhand liggende vraag: waarom bezat dan een zogenaamde beweging zonder idealen miljoenen bezielde aanhangers?
De laatste decennia (ongeveer sinds 1990) is hier gelukkig verandering in getreden. Er ontstond een nieuwe wetenschappelijk consensus: het fascisme was een revolutionaire ideologie en beweging met een utopisch einddoel. Deze nieuwe consensus maakte een verbreding en verdieping van het fascisme-onderzoek mogelijk.
Nu heeft men ook ontdekt dat er een Europese dimensie aan het fascisme en het nationaalsocialisme vastzaten. Onder kenners was dit gegeven al geruime tijd gemeengoed. Hierover verscheen alvast een eerste studie onder de titel Fascism, Liberalism and Europeanism in the Political Thought of Bertrand de Jouvenel and Alfred Fabre-Luce van de hand van Daniel Knegt, die hierop aan de Amsterdamse universiteit doctoreerde. Een Nederlandse vertaling van zijn boek ligt niet voor.
Knegt toont overtuigend aan dat het ideaal van een verenigd Europa en de fascistische gezindheid van zijn twee hoofdfiguren onlosmakelijk met elkaar verbonden waren. Stellig is deze vaker voorkomende ideologische verbinding tussen pan-Europese en revolutionaire-fascistische (ook bijvoorbeeld bij Anton Mussert en sir Oswald Mosley) opvattingen nog onvoldoende bestudeerd werd. Oprechte wetenschappers hebben ter zake nog flink wat werk te verrichten.
(NRC-Boeken, 30 maart 2018)