Opnieuw aan de slag met Staf de Clercq en Joanne 'Kathleen' Rowling

Na een veertiendaagse onderbreking ben ik vandaag opnieuw aan de slag gegaan met mijn biografie over Staf de Clercq. Het nieuwe hoofdstuk XXVI zal handelen over de groei, de totstandkoming en de perikelen rond de Eenheidsbeweging VNV in de lente van 1941. Het liep niet bepaald allemaal van een leien dakje maar zover zijn we nog niet.

's Avonds lees ik dan in de nieuwe detective van Robert Galbraith, ps. van de non-conformistische schrijfster en dwarsligger J.K. Rowling. Auteur van onder meer de Harry Potter-reeks. Haar Cormoran Strike-detectives vind ik van de bovenste plank. Het zijn allen heerlijke dikkerds en vergen wel enig doorzettingsvermogen van de lezer. Ze zijn allen vlot geschreven en heerlijk spannend om lezen. Het zevende deel Stromend graf is met zijn 1120 pagina's haar dikste tot nu toe. Iedere avond -het zijn tegenwoordig ook lange avonden- lees ik honderd pagina's. Wat een genot!

Weetje

Iets wat ik nog niet wist. Zo'n 33 % van alle door de Japanse strijdkrachten tijdens de Tweede Wereldoorlog gemaakte krijgsgevangenen (Britten, Filipino's, Fransen, Amerikanen, Australiërs, Indiërs, Chinezen...) overleefden de oorlog niet. Toch staat het trieste record op naam van Sovjet-Rusland met meer dan 50 % doden (Duitsers, Russen, Italianen, Japanners, Roemenen...), waarvan velen letterlijk crepeerden van ellende; ziekte en honger. Een juiste cijfer is echter niet bekend. 

Ter vergelijking: van de door Duitse en Italiaanse troepen krijgsgevangen gemaakte soldaten overleefden 4 % hun krijgsgevangenschap niet.

Bron: Gary Bass, Het Tokiotribunaal (uitgeverij Hollands Diep) dat ik momenteel aan het lezen ben. In alle opzichten een verrijkend boek.

Operation Unthinkable

De Tweede Wereldoorlog in Europa was nauwelijks voorbij of de Britse oorlogspremier Winston Churchill plande al een nieuwe oorlog. Verbolgen over de houding en de mentaliteit van Stalin plande hij onder de codenaam Operation Unthinkable ('Ondenkbaar') in de zomer van 1945 een groots offensief tegen de Sovjet-Unie. Doel was de bevrijding van de Oost-Europese landen die Stalins Rode Leger bezet had. In het grootste geheim maar met medeweten van de Amerikanen had Churchill door zijn generale staf vanaf mei 1945 een aanvalsplan laten opstellen. 

Pikant detail: naast Amerikaanse en Britse divisies (47 in totaal) zouden ook 100.000 goed bewapende Duitse soldaten, allen veteranen van het Oostfront, aan het offensief deelnemen. Door een Sovjet-agent binnen de Britse staf was Stalin op de hoogte van het plan. Daar het Rode leger de beste troeven in handen had, plande hij daarop een eigen offensief richting Rijn en verder. Enkel toen hij vernam dat de Amerikanen de beschikking hadden over atoombommen, krabbelde hij terug. Ook Churchill moest van het offensief afzien. Zijn staf beoordeelde het plan als te fantasierijk en logistiek onuitvoerbaar. President Truman voelde er bovendien niets voor en wilde geen militaire confrontatie met de Sovjet-Unie aangaan. Pas in 1998 werd het plan voor het eerst onthuld in de Britse media. 

Amerikaanse piloten en Israëlische bombardementen

In het nieuws wordt gewag gemaakt van Israëlische luchtaanvallen op Palestijnse Rode Kruis-wagens. Daarbij beweert het Israëlische legercommando dat deze ziekenwagens geen gewonden maar wel Hamaseenheden vervoeren. Niets nieuws onder de zon. Tijdens de oorlogsjaren 1944 en 1945 bestookten Britse en vooral Amerikaanse piloten volop Duitse Rode Kruis-konvooien. Ook toen beweerden de Amerikanen dat deze Rode Kruis-eenheden Duitse soldaten van het ene frontgebied naar het andere vervoerden. Leugens! Achteraf bleek duidelijk uit documenten en foto's dat het Duitse Rode Kruis uitsluitend gewonden vervoerde. Hetzelfde geschiedde met Duitse Rode Kruis-treinen en -schepen, die duidelijk als dusdanig gemarkeerd waren. Nochtans lieten neutrale Zwitserse waarnemers aan de Amerikanen weten dat het uitsluitend gewonde soldaten en burgers betrof, die vervoerd werden. De Amerikanen bleven doof en negeerden de Zwitsers. Over de Sovjet-Russen zullen we maar zwijgen. Deze erkenden het Rode Kruis niet eens.

Repressie in de Oostkantons

Kort na de Belgische capitulatie van 28 mei 1940 werden de Oostkantons (sinds 1919 Belgisch) terug bij Duitsland gevoegd. Het betrof de kantons Eupen, Malmedy en Sankt-Vith. De inwoners werden Duitse burgers met als gevolg dat enkele duizenden jonge mannen dienst deden bij de Wehrmacht. In totaal vochten 8700 Oostkantonnezen in de rangen van de Wehrmacht (inclusief Waffen-SS). Na de bevrijding van het Belgische grondgebied werden deze onvrijwillige soldaten door de Belgische repressiewetten als militaire collaborateurs vervolgd. Tegen bijna een vierde van de bevolking van de terug bij België ingelijfde Oostkantons opende het militaire gerecht een onderzoek naar collaboratie.

Van de 15.623 verdachten kwamen er 3201 voor de rechter. Het militaire gerecht maakte duidelijk onderscheid tussen de gedwongen inlijvingen van de Duitstalige Belgen en de vrijwillige dienstnemingen van Vlamingen en Walen. Ongeveer de helft (1503) werd gestraft, de rest ging vrijuit. In totaal werd 2,4 % van de bevolking van de Oostkantons veroordeeld wegens collaboratie met de vijand (die eigenlijk geen vijand was), of vier keer meer dan het Belgisch gemiddelde van 0,6 %. In 90,8 % van deze strafdossiers kregen de veroordeelden een gevangenisstraf van minder dan vijf jaar, maar tegen minstens tien bewoners werd de doodstraf uitgesproken. Deze doodvonnissen werden echter allen omgezet in levenslange dwangarbeid of hechtenis. 

Onder de begenadigden bevonden zich lokale mandatarissen van de NSDAP, een spion van de Geheime Feldpolizei en enkele medewerkers van de Sicherheitsdienst. Allen dankten ze hun leven aan het eerder late tijdstip waarop

hun zaak behandeld werd, en niet aan de specifieke context van de Oostkantons. In acht op de tien dossiers dateert het genadebesluit namelijk uit de jaren 1948-1951. Indien hun zaak vroeger behandeld was geworden, dan waren enkelen onder hen ongetwijfeld aan de executiepaal gestorven. 

Bron: De laatste 242. De terechtstelling van collaborateurs na de Tweede Wereldoorlog. Tielt, Lannoo, 2023, p. 34-35.

Van Oostduinkerke naar de Franse grens

Tijdens de afgelopen week vertoefde ik enkele dagen in Oostduinkerke. Het was er aangenaam rustig. Paar mooie strandwandelingen gemaakt. Kwestie van de hersens eens tot rust te laten komen en vol te laten lopen met jodium. Tevens kon ik rustig over een en ander lopen nadenken. Een van de wandelingen bracht me tot aan de Franse grens. Een paar honderd meter van de grens moest ik gedwongen terugkeren.

Het pad boven was onderbroken door werkzaamheden en de vloed kwam al op (zie foto). Die dag heb ik toch 24 km afgelegd; een deel ervan door los zand, wat extra vermoeiend is.

Eenmaal terug thuis kon ik vlot verder werken aan de Staf de Clercq-biografie. Ik ben thans bezig met hoofdstuk XXII dat de Schemeroorlog, 1939/1940 en dus ook de Militaire Organisatie van Staf behandelt.

Zwart toerisme: de Muur van Mussert

 Afgelopen week bevonden we ons in Lunteren aan de rand van het natuurdomein en wandelgebied de Veluwe. Neen, wolven kregen we niet te zien of te horen. Wel brachten we onder meer een bezoek aan de Muur van Mussert die zich in het bosrijke Lunteren bevindt. Op lokale wegenkaarten staat het gewoon aangegeven. Maar het is wel even zoeken geblazen eer je de ruïne vindt. Hij staat te midden van een bungalowpark uit de jaren 1950. Zoals op de foto te zien is, bevindt dit stuk zwart erfgoed zich in nogal verregaande staat van verbrokkeling. Geld wil de overheid er niet aan besteden, en een privé-initiatief om geld in te zamelen voor de restauratie ervan, zie ik ook nog niet onmiddellijk gebeuren. 

Als men dit symbool van de Nederlandse collaboratie verder zal laten verkommeren, zal het beslist geen "monument voor de eeuwigheid" worden, zoals NSB-leider Anton Mussert het ooit zag. Na juni 1940 vonden er overigens geen manifestaties meer plaats. Vroeger gingen er stemmen op om er een monument van te maken als symbool van de Nederlandse collaboratie. Maar thans is het muisstil rond de Muur. Overigens werd de Muur van Mussert in de omgeving van Lunteren gebouwd omdat zich daar het geologisch middelpunt van Nederland bevindt. 

Bezoek aan De Panne

Naar aanleiding van ons bezoek aan de tentoonstelling in De Panne Belgische kust op affiche, 1885-1960. Een hele mooie en rijke tentoonstelling. Wel vonden we een extravagante en ietwat lugubere affiche, die niet werd opgenomen in de catalogus. De affiche Bal du Rat Mort dateert van 1912 en werd getekend door de Oostendse kunstenaar Gustave Teygeman (1874-1960).

Een visser van de Noord-Friese eilanden

 Rassenkunde was vanaf de tweede helft van de 19de eeuw in Duitsland een druk beoefende wetenschap. Zeker in Hitler-Duitsland. Voor een lekenpubliek verscheen omstreeks 1934 de reeks Die Völker Europas. Ein Beitrag zur Rassenkunde. Een onderafdeling van die reeks was de subreeks Germanische Völker, waarvan serie 23 gewijd was aan Deutschland IV (Nordseegebiet). Uit deze laatste reeks publiceren we hier een afbeelding van een visser van de (Duitse) Noord-Friese eilanden. De chromo's waren verkrijgbaar in iedere tabakswinkel waar ze gratis aangeboden werden bij de aankoop van rookwaren. In totaal telden de diverse reeksen zo'n vijfhonderd chromo's. Vooral kinderen waren er tuk op. Tevens waren er verzamelalbums verkrijgbaar. Deze konden tegen een lage prijs aangekocht worden. Er bestonden ook reeksen over uniformen, Duitse geschiedenis, luchtvaart... Tevens bestonden er ook sigarenbandjes van dergelijke reeksen maar de oplage ervan was beduidend geringer.

Malcolm Muggeridge, de vader van het woord 'Holodomor'

Met Holodomor wordt bedoeld de door Stalin georganiseerde politieke hongersnood in de toenmalige Sovjet-republiek Oekraïne. In het begin van de jaren 1930 crepeerden hierbij tussen 2,4 en 7,5 miljoen inwoners. Zowat het grootste deel van alle Oekraïense boeren, de koelakken, die enkele kippen, varkens of koeien bezaten, werd geliquideerd. Zij die overbleven werden ofwel naar de werkkampen van de Goelag-archipel in Siberië gedeporteerd, ofwel onder dwang tewerkgesteld in kolchozen. 

Deze genocide staat thans bekend onder de naam Holodomor. Het woord werd voor het eerst gebezigd door de Britse journalist Malcolm Muggeridge (1903-1990). Als overtuigd communist en correspondent van de Manchester Guardian vertrok hij met zijn vrouw in 1932 naar Moskou. Hij mocht als journalist en geloofsgenoot vrij in het land rondreizen. Zo reisde hij ook door de Oekraïne. Wat Muggeridge daar zag en vernam, maakte van hem een overtuigd anticommunist. Tijdens latere reizen doorheen de Kaukasus zag hij dezelfde vreselijke taferelen. Mensen stierven de hongerdood op straat en niemand zag naar hen op. Hen helpen zou onmiddellijke arrestatie tot gevolg hebben.

De artikels die hij schreef voor de krant, onder meer over de Holodomor, werden met de diplomatieke post verzonden en dus niet gecensureerd. Daar zorgde de redactie van de Manchester voor. Muggeridges stukken werden flink ingekort, en onder pseudoniem gepubliceerd. Vooral wilde de hoofdredactie het Kremlin niet voor het hoofd stoten. In Moskou voltooide hij ook een roman Picture Palace over zijn reiservaringen en belevenissen. Het boek verscheen in 1933 maar werd door zijn uitgever niet verspreid. De auteur ontving geen penny voor zijn boek.

Teleurgesteld in de Britse journalistiek begon Muggeridge romans te schrijven. In 1934 publiceerde hij Winter in Moskou, dat ook in het Nederlands verscheen. Hij beschrijft hierin wat er onder de socialistische utopie schuil ging, en hekelde de onkritische en
slaafse kijk van westerse journalisten op het Sovjet-regime. Later bekeerde hij zich tot het katholicisme en werd hij een gevierd auteur en satiricus. 

Timoer Lenk en Unternehmen Barbarossa

 Timoer Lenk (1336-1405) werd geboren in het huidige Oezbekistan en veroverde een groot deel van Centraal-Azië. In zijn leven ging geen jaar voorbij zonder veldtocht. Nooit verloor de gehandicapte Timoer Lenk -Lenk betekent kreupel- een veldslag. Achtereenvolgens onderwierp hij Perzië, Mesopotamië en India. Verdere veldtochten brachten hem tot Astrachan, Ankara en Damascus. Zijn veroveringstochten gingen gepaard met wreedheden en slachtingen op grote schaal.

Na zijn dood werd hij bijgezet in een enorm mausoleum in Samarkand in Oezbekistan. Timoer was ook een gedreven bouwheer. Toen de Russische archeoloog Michail Gerasimov in juni 1941 zijn tombe wilde openen, stond er op de sarcofaag te lezen: "Degenen die mijn tombe opent zal een nog verschrikkelijkere veroveraar ontketenen dan ik". Gerasimov en zijn medewerkers ontdekten een skelet waarvan de verwondingen overeenkwamen met de wonden waaraan Timoer Lenk zou zijn bezweken. Op basis van de schedel maakte Gerasimov een gelaatsreconstructie.

Twee dagen na de opening van de graftombe vond de grootste landoperatie aller tijden plaats: Unternehmen Barbarossa of de grootscheepse Duitse invasie (met bondgenoten) van de Sovjet-Unie, die miljoenen slachtoffers zou eisen. De zogenaamde Vloek van Timoer Lenk, waarvoor bewoners Gerasimov gewaarschuwd hadden, werd bewaarheid.

Unternehmen Zitadelle. Het laatste Duitse offensief aan het Oostfront

Na de zware Duitse nederlagen van Stalingrad en in Tunesië besloot Hitler, samen met zijn generale staf, in 1943 geen grote offensieve operaties meer te ondernemen. De Duitse legers aan het Oostfront dienden zich te beperken tot een strategische defensie. De Führer en opperbevelhebber wilde zich beperken tot een enkele operatieve onderneming: het liquideren van de Sovjet-uitstulping in de Duitse frontlinie nabij Koersk, Kursk in het Duits (zie kaartje). Het offensief, thans tachtig jaar geleden, zou plaatsvinden onder de codenaam 'Zitadelle', 'Citadel'. Door het opdoeken van deze 'boog' zou het Duitse front met 240 km ingekort kunnen worden. Dat wist STAVKA, het Sovjet-Russische opperbevel, echter ook.

De Sovjet-generaals hadden de uitstulping volgestouwd met diverse gepantserde legers en elite-eenheden, verspreid over diverse verdedigingslinies. Waar er geen troepen lagen, waren er enorme mijnenvelden aangelegd. De Duitsers hadden de nodige voorzorgmaatregelen getroffen. Eerst hadden ze de aanvalsdata voor hun vier beschikbare legers, waaronder enkele elitepantserdivisies van de Waffen-SS, verschoven van 3 mei naar uiteindelijk 5 juli. Niet alleen werden de weersomstandigheden als excuus aangevoerd maar Hitler wilde absoluut de nieuwe Panzer V en VI in de strijd gooien. Panzer VI stond beter bekend onder zijn naam Tiger; een enorme kolos van 56 ton en voorzien van het befaamde 8,8 cm kanon. Hij ontwikkelde zich tot de beste pantser van de hele Tweede Wereldoorlog. Geen enkele Russische tank, ook de T-34 niet, was tegen hem opgewassen. Voor Zitadelle stonden er 133 ter beschikking. Maar zoals dat steeds het geval was bij de Duitsers werden er te weinig van geproduceerd. Per maand konden de Duitsers in 1943 niet meer dan 400 pantsers produceren; de Sovjets daarentegen haalden een maandproductie van 1500 tanks. Hierbij zijn de enorme Amerikaanse leveringen niet meegerekend. Slechts op het einde van juni werden de 200 spiksplinternieuwe Panzer V Panther geleverd. Maar zij waren niet ingewerkt en leden nog onder allerlei kinderziektes. De meeste Panthers raakten technisch defect nog vooraleer ze het slagveld bereikten. Slechts na verloop van tijd ontwikkelde de Panther zich tot een ideale middelzware gevechtspantser die zonder enig probleem de Sherman en de T-34 te lijf kon.

Op 5 juli ging Unternehmen Zitadelle in de hete Russische zomer van start. De Duitsers beschikten voor hun offensief over 780.000 soldaten, 2500 pantsers en 1400 vliegtuigen. De Sovjet-verdedigers over 1,9 miljoen soldaten, 5000 tanks en 3600 vliegtuigen. Een Duitse officier getuigde: "het was een aanval tegen een lawine. Nergens waren we in de meerderheid". Vanuit het zuiden (Belgorod) waar de Duitsers hun beste Panzer- en Waffen-SS-divisies gelegerd hadden, vlotte de aanval. Maar vanuit het noorden (Orel) ging het moeilijker. Daar lanceerde het Rode Leger haast onmiddellijk een tegenaanval. Toch maakte het Duitse leger langzaam maar zeker vorderingen. Ten koste van veel verliezen ruimden de Duitse regimenten hindernis na hindernis op. Na zeven dagen onafgebroken strijd hadden ze haast het hinterland bereikt en lag Koersk voor het grijpen. De noordelijke en de zuidelijke legers konden elkaar haast de hand reiken. Ook hadden de Duitsers de grootschalige pantserslag van Prochorowka gewonnen. Nog steeds beweren westerse historici, die zich op achterhaalde Sovjet-bronnen steunen, dat het omgekeerde het geval was. Op 13 juli dicteerde Hitler echter plots dat de strijd afgebroken diende te worden.

Wat was er gebeurd? Op 10 juli, te midden van het offensief, waren Amerikanen en Britten op Sicilië geland waardoor een aantal Duitse divisies, ook van het Oostfront, naar Italië dienden verplaatst te worden. Een dergelijke operatie vergde tijd. De hoofdreden was echter dat de Sovjets ten noorden van Orel en ten zuiden van Belgorod (regio Charkov) op hun beurt in het offensief waren gegaan. Hierdoor diende de Wehrmacht Zitadelle-divisies aan het front te onttrekken en naar de bedreigde frontgebieden te sturen. In 1943 beschikte het Duitse leger niet meer over voldoende reserves, waardoor de strijd afgebroken diende te worden.

Tactisch hadden de Duitsers Unternehmen Zitadelle gewonnen maar strategisch had het Rode Leger de slag gewonnen. De Duitsers dienden achtereenvolgens de steden Orel, Belgorod en Charkov te ontruimen. De verliezen waren vooral aan Sovjet-zijde enorm. In totaal verloren ze die zomer 1,1 à 1,6 miljoen soldaten en 7000 tanks; de Duitsers verloren 170.000 à 200.000 manschappen, waarvan 50.000 doden en vermisten, en 1200 pantsers en stormkanonnen (Sturmgeschütze). In tegenstelling tot de Sovjet-Russen konden de Duitsers deze verliezen niet meer compenseren. Zelfs al hadden de Duitsers deze veldslag ook strategisch gewonnen, de oorlog zelf konden ze toen niet meer winnen. 

Laatste Nederlandse oud-NSB'er Jacob Luitjens overleden.

Op 103-jarige leeftijd overleed op 14 december vorig jaar Jacob Luitjens. Oom Jaap, zoals hij bekend stond, was het enige lid van de Nationaal Socialistische Beweging van Anton Mussert die nog in leven was. Thans zijn er geen ooggetuigen van deze beweging meer in leven. Het levenspad van Jacob Luitjens was tumultueus te noemen.

Hij was een overtuigd NSB-man en nationaalsocialist. Tijdens de Duitse bezetting meldde hij zich als Oostfrontvrijwilliger bij de Waffen-SS. Hij werd afgekeurd omwille van een onvolgroeide arm. Jaap, Jacob sloot zich dan aan bij de Landwacht, de gewapende tak van de NSB. Deze Landwachters waren nu niet bepaald brave koorknapen, die oude vrouwtjes de straat hielpen oversteken. Het waren doorgaans ruwe kerels met jachtgeweren die voornamelijk ingezet werden bij de bewaking van gebouwen, het controleren van tassen -steeds tuk op het in beslag nemen van goederen-, het nagaan van persoonsbewijzen en het uitvoeren van arrestaties, huiszoekingen en lijfonderzoeken. In het noorden van Nederland kwam Luitjens bekend te staan als een wrede Landwachter. Hij spoorde nogal wat onderduikers, deserteurs en verzetslui op, en stuurde mensen naar een villa in Drenthe, waar ze ondervraagd en gefolterd werden indien ze "niet wilden meewerken". Ook was Oom Jaap betrokken bij twee moorden, wat achteraf niet waar bleek te zijn.

Na de oorlog gaf hij zichzelf aan en werd opgesloten in het kamp van Westerbork, waar tijdens de bezetting joden werden ondergebracht. In 1946 ontsnapte Luitjens samen met zijn zwager naar Duitsland. Onder valse Duitse namen verdwenen ze naar Paraguay dat toen als zeer Duitsvriendelijk (lees nazivriendelijk) bekend stond. Daar sloot Ome Jaap zich aan bij een Duitse mennonietenkolonie: gesloten, Duitstalige gemeenschappen van doopsgezinden, die meestal gevlucht waren uit de Sovjet-Unie. Hij leerde er een jonge Duitse vrouw, Olga kennen en huwde met haar.

In 1961 emigreerde Jacob Luitjens met zijn gezin naar Canada, waar hij plantkunde doceerde aan de Universiteit van Brits-Columbia. Begin jaren 1980 werd hij door de Friese journalist, Jack Kooistra of de Friese Simon Wiesenthal opgespoord. Na de oorlog was Luitjens in Nederland tot levenslang veroordeeld. Vooralsnog weigerde Canada hem uit te leveren. Pas in 1991 verloor hij zijn Canadese nationaliteit toen bleek dat hij gelogen had bij het verwerven ervan. Hij had namelijk leugens verteld over zijn verleden. Eind 1992 werd hij naar Nederland uitgewezen, waar de media in rep en roer stonden. Zijn familie had tot dan als een graf over hem gezwegen. De hele familie was namelijk tijdens de bezetting NSB-gezind geweest, en dat wilde ze maar al te graag doen vergeten. De teruggekeerde Ome Jaap was een diepgelovig man met een zwaar Duits accent en ouderwetse dictie, die wilde praten over Hannah Arendt, en beweerde nooit iemand gedood te hebben.

Jacob Luitjens bracht uiteindelijk twee jaar en vier maanden door in de gevangenis van Groningen. In 1995 kwam hij op 75-jarige leeftijd vrij. Olga -zij overleed in november 2022- woonde toen ook een tijdlang in Nederland en zijn kinderen kwamen regelmatig op bezoek. Als statenloos man -Nederland weigerde hem een uitreisvisum te bezorgen- woonde hij in het Friese Lemmer waar zijn familie voor hem zorgde. 

Historicus David Barnouw van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie noemde Jacob Luitjens een symbool waarop het Nederlandse oorlogsverleden werd geprojecteerd. Daarmee werd Oom Jaap niet alleen verantwoordelijk gehouden voor zaken die hij niet gedaan heeft, maar in zekere zin ook voor al het slechts uit de oorlog. Zo werden de misdrijven van de "beruchte oorlogsmisdadiger Jacob Luitjens", naarmate de tijd vorderde, alsmaar groter. Zijn bijnaam als de "Schrik van Roden" ontstond pas decennia na het einde van de oorlog.

Met dank aan P.W.; De Groene Amsterdammer, 1 juni 2023.

De "Criminele saken" van Jan Timmermans

Jan Timmermans (1901-1962) studeerde een tijdlang aan de Sorbonne in Parijs en in Berlijn. Als vrijzinnige behaalde hij zijn doctoraat in de rechten aan de Vrije Universiteit van Brussel. In 1926 vestigde hij zich als advocaat in zijn geboortestad Antwerpen. Hij werd gemeenteraads- en provincieraadslid voor Het Vlaamsche Front en was vanaf 1934 actief binnen het VNV, waarvoor hij als arrondissementsleider en gouwleider optrad. Bij de verkiezingen van april 1939 werd Timmermans tot volksvertegenwoordiger gekozen. Tijdens de bezetting was hij drie jaar lang (1941-1944) havenschepen. Begin 1944 werd zijn grootste ambitie waarheid: in opvolging van burgemeester Delwaide werd hij eerst waarnemend en vanaf 20 juli officieel burgemeester van de metropool. Timmermans was door en door een man van de Nieuwe Orde en trouwe VNV-gevolgsman. Hiervoor werd hij na de oorlog in september 1945 tot de doodstraf veroordeeld, ook in beroep en in cassatie. In 1951 werd hij omwille van zijn slechte gezondheidstoestand vrijgelaten.

Jan Timmermans was een gecultiveerd man. Frans van der Elst noemde hem in zijn in memoriam een "intellectueel van hoog gehalte, een waarachtig humanist, verstandelijk zeer begaafd" (Wij, 14 april 1962). Tijdens Timmermans' verblijf in de gevangenis vertaalde hij het belangrijkste boek van de 17de eeuwse Spaanse jezuïetenpater Balthasar Gracian, Handorakel en kunst der behoedzaamheid uit het Spaans. Het boek verscheen in 1950 bij de uitgeverij Die Poorte. Onder de naam van zijn echtgenote Lena Delen voorzag hij het boek van een accurate inleiding. Handorakel is een bijwijlen amoreel, machiavellistisch en cynisch geschrift. Het werd bijzonder gewaardeerd door onder meer Nietzsche en Voltaire. Schopenhauer vertaalde het boek in het Duits.

Daarna publiceerde Timmermans in 1961 in de reeks Vlaamse Pockets het boekje Van criminele saken ende quaede feyten. Ernst en zotternij in het oud recht. Het boekje kreeg als motto: "Een advocaat laat zich door beide partijen betalen". Zowel Elias als Van der Elst kregen een gesigneerd presentexemplaar aangeboden. In het eerste schreef de auteur als opdracht: "Voor Rik, dit lichte opusje" (datum 27 september 1961) en in het exemplaar bestemd voor Van der Elst: "Aan mr. Fr. van der Elst, in dankbare herinnering aan vele door hem bewezen diensten!" (datum 28 september 1961). Merkwaardig is tevens dat beide werken vermeld staan in de Encyclopedie van de Vlaamse Beweging (auteur Frans van der Elst) maar niet meer in de Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging (auteur Bruno de Wever).

Met dank aan wijlen Wim van der Elst.

Oekraïense vlag voor paus

Tijdens een audiëntie op 6 april ll. in Vaticaanstad kreeg paus Franciscus een oude Oekraïense vlag als geschenk overhandigd. Deze bijzondere vlag kreeg hij aangeboden
door overlevenden uit de Oekraïense stad Boetsja. Naar aanleiding van deze gebeurtenis brachten de Vaticaanse posterijen een speciale postzegel in omloop, zie afbeelding. De postzegel is mee een initiatief van de postdienstvereniging PostEurop, waar 55 nationale postdiensten zijn bij aangesloten. Hun slogan voor dit jaar luidt: "Vrede, de grootste waarde van de mensheid".

De Russische genocide van de Circassiërs

Op 29 mei 1864 verklaarde de Russische tsaar Alexander II dat de decennialange oorlog tussen de Circassiërs en Russen tot het verleden behoorde. De Circassiërs waren een bergvolk in het noorden van de Kaukasus, maar Rusland beschouwde hen als rebellen omdat ze zich niet vrijwillig lieten inlijven in het Russische rijk. De tsaar wilde het gebied innemen en weigerde Circassië of Tsjerkessië als onafhankelijke regio te erkennen.

Tijdens de slag bij Qbaada op 27 mei 1864 moesten de resterende Circassiërs het opnemen tegen een veel groter Russisch leger. De Circassiërs verloren deze veldslag, waarna de Russische troepen dorpen plunderden, alle vrouwen en meisjes tussen tien en tachtig jaar die ze in handen kregen, verkrachtten en/of vermoordden, landbouwgrond platbrandden, vee doodden en tienduizenden burgers deporteerden. Een deel van de Circassiërs werd
naar het Ottomaanse rijk verdreven. Een aantal krijgsgevangen genomen Circassiërs werd bij de kozakken ingelijfd. Een Russische volkstelling van 1897 telde nog 150.000 oorspronkelijke inwoners in het woongebied van de Circassiërs in Krasnador en de aangrenzende berggebieden van de noordelijke Kaukasus. Een halve eeuw eerden woonden er nog vier miljoen mensen. Deze periode kwam later bekend te staan als de Circassische genocide. Op 21 mei herdenkt de Circassische diaspora deze gebeurtenissen. Het leed hen aangedaan werd nooit erkend.

Nieuwsbericht biografie Staf de Clercq

Nadat ik het eerste boekdeel van de tweedelige biografie in wording van Staf de Clercq eerder kon afsluiten, schreef ik in april/mei hoofdstuk XVI. Gisteren, in de late namiddag, kon ik er een punt achter zetten. Het nieuwe hoofdstuk is uitsluitend gewijd aan het ontstaan van het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV). Ondanks het feit dat hierover al een en ander verscheen, kon ik er een aantal onbekende feiten aan toevoegen die voor een deel nieuwe ontdekkingen bevatten. 

De komende vier dagen zal ik ter ontspanning wat lezen. Daarna begin ik met hoofdstuk XVII dat hoofdzakelijk zal handelen over de ideologische spanningen binnen het VNV en de rol van Staf hierin. Met mijn schrijfplan zit ik nog steeds op schema.

Musserts uitgeverij

 Onlangs verscheen het boek van Harold Makaske, Zwarte propaganda. Een politieke documentaire over Anton Musserts Nederlandsche Nationaal-Socialistische Uitgeverij (NENASU)). En kanjer van haast 500 bladzijden (eindnoten, bibliografie en register inbegrepen). Deze kroniek is een onthullend boek over Musserts uitgeverij met heel wat onbekende informatie over schrijvers en illustratoren die bij NENASU publiceerden en werkten. Mussert verdiende met Nenasu een fortuin. Auteur Makaske verzamelt al lange jaren drukwerk van de Nederlandse politieke partijen. Met zijn boek Zwarte propaganda maakt hij zijn debuut. Zonder meer zal het mettertijd uitgroeien tot een standaardwerk naast de magistrale NSB-trilogie -deel 3 verschijnt in 2025- van de historici Edwin Klijn en Robin te Slaa.

Er is echter een groot nadeel aan het boek dat schier uitsluitend handelt over de geschiedenis van een uitgeverij met nogal wat uitgaven. Het boek kost 44.50 euro maar bevat geen enkele illustratie. Hoe is dat toch mogelijk? We leven thans in 2023 en de auteur verwijst de lezer naar een webstek, waar de illustraties staan die in het boek hadden moeten worden opgenomen. Het boek zou te duur geworden zijn, beweert schrijver. Te duur? Ja, het boek had wellicht tien euro meer gekost. Echt geïnteresseerde papieren boekenlezers hadden deze tien euro extra graag betaald. Thans lijkt het boek onaf. Deze kroniek beschrijft aan een stuk door de uitgaven van NENASU, maar de lezer (hij of zij)  zou dan steeds een pc of laptop bij de hand moeten hebben om naar de cover van een uitgave te kunnen
kijken. Toch wel een gemiste kans. Jammer. Het boek bevat ook geen ISBN-nummer. Bestellen kan dus enkel via internet (www.makaske.nl/nenasu).

Sonderkommando Dora

 Met het begin, einde mei 1942, van het nieuwe offensief van het Duitse Afrikakorps of Panzerarmee Afrika onder commando van de latere Generalfeldmarschall Erwin Rommel, werd er ook meer aandacht besteed aan de zuidelijke flank van het As-leger. Zeker toen op 21 juni de Duitse woestijnvossen de strategisch belangrijke havenstad Tobroek innamen, en hun opmars verderzetten richting Alexandria en het Suezkanaal. 

De generale staf van Rommels pantserleger besloot een speciale verkenningseenheid (Sonderkommando) uit te rusten om de zuidelijke flank, diep in de Sahara, te verkennen. Immers de kans bestond dat de geallieerden vanuit Tsjaad, toen nog een Franse kolonie, een aanval zouden lanceren om de aanvoerlijnen van de As-troepen te onderbreken. Ook wilden de Duitsers de drukke west (Golf van Guinea) - oost (Rode Zee) verbinding verkennen om deze op haar beurt te verstoren. 

Eind juni was het dan zover. Vanuit Tripolis vertrok het Sonderkommando Dora onder leiding van Oberstleutnant (luitenant-kolonel) Herbert Haeckel. Het konvooi vertrok in drie kolonnes richting het zuiden. 'Dora' was uitstekend uitgerust met voor de tropen geschikt materiaal. De schorpioen werd als embleem op alle voertuigen aangebracht. De eenheid zou vanuit de lucht bevoorraad worden. Tevens werden er verkenningsvluchten uitgevoerd. Naast een peloton Brandenburger commando's bestond de speciale eenheid ook uit geografen, wiskundigen, een medische ploeg, topografen -doel was ook nieuwe kaarten aan te maken-, geologen en een etnoloog die diverse Arabische dialecten sprak. Contacten leggen met de lokale stammen was van cruciaal belang. 

Begin januari 1943 was het Sonderkommando Dora terug in Tripolis. Men had heel wat wetenschappelijke en topografische vondsten meegebracht. In totaal had de expeditie meer dan 4000 km door de woestijn afgelegd. Conclusie was dat gezien de eerder beperkte mogelijkheden van de Duitsers in Noord-Afrika, het onmogelijk was om de zuidelijke verbindingen van de geallieerden te onderbreken. Intussen was de oorlogssituatie compleet veranderd. Enkele dagen na hun aankomst bezetten de Britten Tripolis. Merkwaardig was dat het Sonderkommando Dora nooit door de vijand ontdekt werd. Ook de lokale moslimstammen hadden de Duitsers niet aan de Fransen verraden.

Poetin gevloerd

Enkele weken geleden verscheen een nieuwe Oekraïense postzegel met als thema een reproductie van een muurschilderij van Banksy, waarin de woede tegen de Russische president Poetin tot uiting wordt gebracht. Banksy is het pseudoniem  van een beroemde Britse graffitikunstenaar, wiens identiteit voorlopig nog onbekend is. Zijn kunstwerken zijn vaak politiek en humoristisch van aard, gecombineerd met slogans.

De mooi uitgevoerde postzegel toont een man die gevloerd worden door een piepjonge judoka, een allegorie op Rusland dat door Oekraïne verslagen wordt. In de man die gevloerd wordt, herkennen we zonder moeite Vladimir Poetin, drager van een zwarte gordel judo. Onderaan staat in cyrillisch schrift 'FCK PTN'. De oorspronkelijke muurschilderering bracht Banksy aan op een muur in de stad Borodjanka, ten noordwesten van Kiev. Einde 2022 doken de eerste tekeningen van de kunstenaar in Kiev op. De postzegels worden verkocht ten voordele van het Oekraïense volk.

Nederlandse historicus Paul van de Water overleden

 Zopas verscheen bij uitgeverij Omniboek het nieuwe boek van historicus dr. Paul van de Water, De Landwacht. Paramilitaire terreur in bezet Nederland. Het was zijn vijfde boek over de Nederlandse collaboratie. Binnen in het boek las ik tot mijn niet geringe verbazing dat het zijn laatste zou zijn. Immers op 8 december 2022 was de schrijver in zijn woonplaats in Almere na een langdurige ziekte overleden. Hij was amper 69 jaar geworden. Tot op het laatste ogenblik heeft hij aan het voorliggende boek gewerkt. Het verschijnen ervan heeft hij echter niet meer mogen beleven.

Enkele maanden tevoren, in september 2022, was Paul nog aan de universiteit van Amsterdam gepromoveerd op zijn doctorale dissertatie over extremistische collaboratie tijdens de bezetting. Het lijvige proefschrift verscheen nadien in boekvorm onder de titel Collaboratie en geweld. Eerder dat jaar publiceerde hij zijn boek Foute vrouwen waarin ook Vlaamse vrouwen aan bod kwamen; dat was ook zo in zijn bundel Langs de lijn (2021), waarin hij het 'zwarte' verleden van een aantal sportbeoefenaars tijdens de Duitse bezetting onder de loep nam.

Met zijn overlijden hebben de Lage Landen een verdienstelijke, enthousiaste en getalenteerde historicus en publicist verloren. Al zijn boeken verschenen bij uitgeverij Omniboek. 

Mussolini: "de goede dictator"

 Tijdens de afgelopen week las ik onder meer het boek Fascisme en de goede dictator: oordelen en dwalingen van de Nederlandse pers (1920-1940) geschreven door de mij onbekende Hans Geleijnse. Het boek verscheen afgelopen herfst bij uitgeverij Verloren en kost 20 euro. Ik kende het boek dat 180 pagina's telt, nog niet. Wellicht ook omdat ik er nog geen recensies van vond. Zelf diende ik het boek bij de uitgever te bestellen. Volgens de boekhandel was het zogezegd nog niet verschenen.

Het boek is een persstudie en geeft een vrij goed beeld over hoe het Italiaanse fascisme en zijn voorman Benito Mussolini in de Nederlandse pers onthaald werd. Met uitzondering van de extreemlinkse pers was deze ontvangst kritisch maar in
het algemeen vrij goed te noemen. Her en der werd het fascistische staatsmodel nogal sceptisch bekeken maar over Benito Mussolini was het Nederlandse journalistenlegertje wel best te spreken. Zelfs toen de jaren 1930 vorderden en er steeds negatiever over het fascisme bericht werd. Harde maatregelen en politieke moorden en/of veroordelingen op en van politieke tegenstanders werden de Duce vrij vlug vergeven. Nog in 1940 bleef het beeld over hem in de pers positief.

Jammer dat het boek enkele foutjes bevat en verstoken is van een register.

Poetin en Bandera

 In een toespraak, gisteren, zei de Russische president Poetin dat zijn leger aan het vechten is tegen de opvolgers van Hitler en Bandera. Over de Oekraïense nationalist Stepan Bandera schreef ik eerder een opstel dat gepubliceerd werd in mijn boek Dwarsliggers, 2022 (p. 79-87). Hij streed zowel tegen de Polen als de Sovjet-Russen. Tevens ageerde Bandera in 1941 tegen de Duitse bezetting van de toenmalige Oekraïne. Hierdoor kwam hij een tijdlang in een Duits concentratiekamp terecht. Na de oorlog werd hij door een KGB-agent vermoord.

Günther Deschner overleden

Na een lang ziekbed overleed in Duitsland op 82-jarige leeftijd de conservatieve publicist Günther Deschner (14 mei 1941 - 11 januari 2023). Hij begon zijn loopbaan als cultuurredacteur bij het dagblad Die Welt. Daarna richtte hij een eigen tijdschrift op dat geen lang leven beschoren was. Kort nadien begon hij mee te werken aan het conservatieve weekblad Junge Freiheit, en gaf hij voordrachten over het Derde Rijk en andere onderwerpen.

Zijn grootste bekendheid kreeg Deschner toen hij in 1977 zijn biografie over Reinhard Heydrich onder de titel Reinhard Heydrich: Statthalter der totalen Macht publiceerde. Hierin schilderde de schrijver de stadhouder van Praag vooral af als een technocratische manager. Het boek werd een bestseller en kende meerdere drukken. Deschner was ook een specialist wat betreft het Koerdische probleem. Persoonlijk kende hij onder meer de Koerdische leiders Mustafa Barsani, Dschalal Talabani en Abdullah Öcalan. Voor Deschner waren de Koerden een volk, dat herhaaldelijk door het Westen bedrogen was. Onder meer beloofden de westelijke geallieerden tijdens de Eerste Wereldoorlog dat de Koerden voor hun aandeel in de strijd tegen de Turken een onafhankelijk Koerdistan zouden krijgen. Er werden toen zelfs al postzegels gedrukt. Na de oorlog kwam de aap uit de mouw.

Volksvertegenwoordiger Staf de Clercq

 Vandaag begon ik met het schrijven van hoofdstuk XI en in de eerste paragraaf liet ik meteen Staf de Clercq op 16 november 1919 tot volksvertegenwoordiger verkiezen. Zelf behaalde hij een fraai persoonlijk resultaat met 723 voorkeurstemmen. Het op een na beste resultaat van de vijf verkozenen van de Frontpartij. Enkel Hendrik Borginon deed het in Aalst beter met zegge en schrijve een voorkeurstem meer. Overigens was het louter bij toeval dat Staf tot volksvertegenwoordiger verkozen werd. Hoe dat kwam, leg ik uiteraard omstandig uit in de biografie.

Overigens mag de verkoop van mijn boeken weer wat aangezwengeld worden. Het is tegenwoordig zowat huilen met de pet op. Mensen, bedenk dat ik volledig afhankelijk ben van jullie bestellingen. Als onafhankelijk en non-conformistisch schrijver wens ik me niet te binden aan een commerciële uitgeverij. Ik wens niet toe te geven aan hun eisen en voorwaarden maar moet wel de gevolgen hiervan dragen. Dus voor alle bestellingen ben ik dankbaar.