De Russische 'oudgelovigen' onder Hitler en Stalin

 De Nederlandse journalist Ardy Beld is onder meer medewerker aan de webstek Doorbraak.be. Tot nu toe publiceerde hij al een viertal boeken bij uitgeverij Aspekt. Zijn nieuwste boek Met Hitler tegen Stalin handelt over de collaboratie van een aantal Russen met de Duitse bezetter. De meeste deden dat uit anticommunistische gezindheid. Onder de Duitse bezetting, 1941-1944 leefden zo'n zeventig miljoen Russen. Hiervan werkte een miljoen actief in Duitse dienst. Tijdens de terugtocht trokken de meeste onder hen mee naar het westen. Velen bleven na 1945 onder een andere naam in Duitsland, werden door Britten en Amerikanen aan Stalin uitgeleverd of slaagden erin naar de Verenigde Staten en elders te emigreren.

Een van de meest merkwaardige opstellen uit de bundel, die uit een tiental korte hoofdstukken bestaat, handelt over de Russische oudgelovigen. Deze oudorthodoxen  bestonden uit traditionele christelijke groeperingen. Ze kwamen los te staan van de Russisch-orthodoxe staatskerk door hun afwijzing van de kerkelijke hervormingen van 1666-1667, en werden daarom vervolgd. Onder de laatste tsaar werden ze gerehabiliteerd en kregen ze een zekere vorm van autonomie toegekend. Maar onder Lenin en Stalin werd hiermee terug komaf gemaakt en stonden ze bloot aan vervolgingen. 

Na de Duitse bezetting in de herfst van 1941 van Polatsk, in het noordoosten van Wit-Rusland, organiseerde de dorpsoudste en oudgelovige van Zaskarki Michail Zoejev, vandaar de naam "republiek van Zoejev", een vorm van zelfbestuur voor zijn dorp en omgeving. De Duitsers stemden hiermee in. Wel diende de dorpsgemeenschap in ruil belasting te betalen in natura (melk, wild, brandhout en hooi). Bovendien eisten ze dat de dorpsbewoners geen steun verleenden aan Sovjet-partizanen. De Duitse veldcommandant was de oudgelovigen goedgezind, en de samenwerking verliep vlot. De Duitsers lieten Zoejev en zijn mensen ongemoeid tot in 1944, toen het front weer dichterbij kwam. Heel wat oudgelovigen trokken samen met de Duitsers mee, en vestigden zich nadien in de Verenigde Staten waar ze ongehinderd hun godsdienstige overtuiging konden belijden. Een voor mij totaal onbekende geschiedenis.

Dat geldt ook trouwens voor de andere bijdragen in dit boek waarin onder meer figuren als Jevgeni Sadowski, Evald Mikson, de auteur Anatoli MacReady, de dichteres van Wit-Rusland Natalja Arsenieva en de tekenaar Leonid Perfetski de revue passeren. Kortom een boekje vol verrassende ontmoetingen. Met uitzondering van generaal Vlasov was er nog maar bitter weinig geweten over Russische collaborateurs tijdens de Duitse bezetting. Het boek van Ardy Beld is zonder meer een aanwinst te noemen.

Ardy Beld, "Met Hitler tegen Stalin: samenwerking met de Duitse bezetter in de Sovjet-Unie". Soesterberg, Aspekt, 2021. Ill., 101 blz. Gen., 16,95 euro  ISBN 978-94-6424-699-5