Hitlers fotograaf Heinrich Hoffmann

Na een ietwat langer intermezzo hervat ik thans mijn blogactiviteiten. Dat wil niet zeggen dat ik een maand gelummeld heb en niets gedaan. Zeker niet, als u dat kan geruststellen. Ik heb onder meer wat toekomstgericht werk aangevat (later meer hierover), en het weekeinde van 25-26 oktober as. helpen voorbereiden. Het weekeinde waarin de voorstelling op 25 oktober van de Staf de Clercq-biografie in Antwerpen (ADVN) zal gebeuren, en op zondag, 26 de Vlaamse Boekenbeurs in Kontich zal plaatsvinden. Het belooft voor me in elk geval een druk WE te worden.

Tijdens de afgelopen weken heb ik ook wat lectuur tot mij genomen. Zo ben ik nu begonnen aan de lezing van de pas verschenen biografie van Hitlers Fotograf Heinrich Hoffmann. Eine Biografie door Sebastian Peters. Een mooie dikke biografie van zeshonderd pagina's en goed geschreven ook. Tot weldra.

De Hagespraken van de NSB van Anton Mussert, 1936-1940

De cover van het verslag/fotoboek

Tussen 1936 en 1940 vonden in Lunteren, het zogenaamde geologische middelpunt van Nederland, de Hagespraken van de Nationaal-Socialistische Beweging van Anton Mussert plaats. Een 'hagespraak' refereert naar de gelijknamige bijeenkomsten van de zelfstandige Saksische boeren, die tot aan het einde van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden in 1795 plaatsvonden. Op deze hagespraken werden allerhande bestuurszaken besproken.

De Muur was in 1937 nog in aanbouw

Musserts Hagespraken werden geïnspireerd door deze van de NSDAP van Adolf Hitler of de Nürnberger Parteitage die elk jaar in september gehouden werden, en zowat alle partijleden mobiliseerden of een groot deel ervan. Ook bezocht Mussert een paar maal de Vlaams Nationale Landdagen. Deze werden door de Vlaamse voorman Staf de Clercq op de Kesterheide in het Pajottenland georganiseerd.

In totaal vonden er zes Hagespraken plaats. De meeste gingen telkens op Pinkstermaandag door. Met name: op 1 juni 1936, tweemaal in 1937 (onder meer op 17 mei), op 6 juni 1938, 29 mei 1939 en de laatste op 22 juni 1940. Mussert hield op deze laatste Hagespraak zijn "Dag der Bevrijding". Daarna werden ze door de Duitse bezetters geschrapt omdat er in hun ogen te weinig volk op af kwam.

Het domein in Lunteren werd door de NSB aangekocht en op het terrein werd de Muur van Mussert gebouwd. De thans grotendeels bouwvallige Muur werd in 2018 door de Nederlandse staat als Rijksmonument erkend. 

Henry Ford

Nu het populisme duidelijk aan de winnende hand is, neemt in de Verenigde Staten de belangstelling voor de, in vergetelheid geraakte, autobouwer Henry Ford (1863-1947) weer toe. Wie was hij? Hieronder een korte voorstelling.

Henry Ford was afkomstig uit het conservatieve platteland van Michigan en ontwikkelde een nieuw soort motor voor automobielen. Hij brak door als industrieel en produceerde in 1918 de helft van alle auto's in de VS. Zijn Model T werd een wereldwijd succes. Op sociaal vlak was hij heel ondernemend die goed voor zijn werknemers zorgde. Vervolgens kocht Ford een eigen krant The Dearborn Independent die een rechts-conservatieve lijn volgde. Hij liet daarnaast ook De Protocollen van de Wijzen van Zion in het Engels uitgeven. Ford bezat immers ook een eigen uitgeverij. In Duitsland vond hij een enorme weerklank. Adolf Hitler was zeer te spreken over hem en vermeldde zijn naam en sociaal beleid in Mein Kampf. Fords in het Duits vertaalde boek Der internationale Jude (1920) groeide er uit tot een megabestseller. In 1940 verscheen de 31ste druk. In 1938 kreeg hij de hoog aangeschreven Orde van Verdienste van de Duitse Adelaar.

Henry Ford bleef in en buiten de VS populair tot aan zijn overlijden. President Wilson schakelde hem nog in om zijn campagne voor de Volkenbond te ondersteunen. Een groot deel van zijn familie zag dat met lede ogen aan. Het was zijn eigen familie die van mening was dat hij (na een reeks beroertes) in toenemende mate labiel en ontoerekeningsvatbaar was geworden. Zij schoven hem via hun aandelen aan de kant en maakten komaf met zijn invloed. Na 1945 lieten ze hem filmbeelden uit de concentratiekampen zien. Hiermee wilden ze de oude Ford confronteren met de gevolgen van zijn ideologie. Naar verluidt bezorgde het zien van de beelden hem een hartinfarct, waarna hij in 1947 overleed.

Voorstelling boek Jef François

 Vrijdagavond, 29 november vond in Zaal Trapsoet in Sint-Niklaas de voorstelling plaats van mijn boek Met Jef François aan het Oostfront. Het Ruslanddagboek van een officier van het Vlaams Legioen.

Er waren ruim 105 aanwezigen. Eenieder was tevreden en het was haast middernacht toen de laatste aanwezigen huiswaarts keerden met een boek. Hierbij vindt u enkele impressies in beeld. Met dank aan FDK en KDR.

Laatste Nederlandse oud-NSB'er Jacob Luitjens overleden.

Op 103-jarige leeftijd overleed op 14 december vorig jaar Jacob Luitjens. Oom Jaap, zoals hij bekend stond, was het enige lid van de Nationaal Socialistische Beweging van Anton Mussert die nog in leven was. Thans zijn er geen ooggetuigen van deze beweging meer in leven. Het levenspad van Jacob Luitjens was tumultueus te noemen.

Hij was een overtuigd NSB-man en nationaalsocialist. Tijdens de Duitse bezetting meldde hij zich als Oostfrontvrijwilliger bij de Waffen-SS. Hij werd afgekeurd omwille van een onvolgroeide arm. Jaap, Jacob sloot zich dan aan bij de Landwacht, de gewapende tak van de NSB. Deze Landwachters waren nu niet bepaald brave koorknapen, die oude vrouwtjes de straat hielpen oversteken. Het waren doorgaans ruwe kerels met jachtgeweren die voornamelijk ingezet werden bij de bewaking van gebouwen, het controleren van tassen -steeds tuk op het in beslag nemen van goederen-, het nagaan van persoonsbewijzen en het uitvoeren van arrestaties, huiszoekingen en lijfonderzoeken. In het noorden van Nederland kwam Luitjens bekend te staan als een wrede Landwachter. Hij spoorde nogal wat onderduikers, deserteurs en verzetslui op, en stuurde mensen naar een villa in Drenthe, waar ze ondervraagd en gefolterd werden indien ze "niet wilden meewerken". Ook was Oom Jaap betrokken bij twee moorden, wat achteraf niet waar bleek te zijn.

Na de oorlog gaf hij zichzelf aan en werd opgesloten in het kamp van Westerbork, waar tijdens de bezetting joden werden ondergebracht. In 1946 ontsnapte Luitjens samen met zijn zwager naar Duitsland. Onder valse Duitse namen verdwenen ze naar Paraguay dat toen als zeer Duitsvriendelijk (lees nazivriendelijk) bekend stond. Daar sloot Ome Jaap zich aan bij een Duitse mennonietenkolonie: gesloten, Duitstalige gemeenschappen van doopsgezinden, die meestal gevlucht waren uit de Sovjet-Unie. Hij leerde er een jonge Duitse vrouw, Olga kennen en huwde met haar.

In 1961 emigreerde Jacob Luitjens met zijn gezin naar Canada, waar hij plantkunde doceerde aan de Universiteit van Brits-Columbia. Begin jaren 1980 werd hij door de Friese journalist, Jack Kooistra of de Friese Simon Wiesenthal opgespoord. Na de oorlog was Luitjens in Nederland tot levenslang veroordeeld. Vooralsnog weigerde Canada hem uit te leveren. Pas in 1991 verloor hij zijn Canadese nationaliteit toen bleek dat hij gelogen had bij het verwerven ervan. Hij had namelijk leugens verteld over zijn verleden. Eind 1992 werd hij naar Nederland uitgewezen, waar de media in rep en roer stonden. Zijn familie had tot dan als een graf over hem gezwegen. De hele familie was namelijk tijdens de bezetting NSB-gezind geweest, en dat wilde ze maar al te graag doen vergeten. De teruggekeerde Ome Jaap was een diepgelovig man met een zwaar Duits accent en ouderwetse dictie, die wilde praten over Hannah Arendt, en beweerde nooit iemand gedood te hebben.

Jacob Luitjens bracht uiteindelijk twee jaar en vier maanden door in de gevangenis van Groningen. In 1995 kwam hij op 75-jarige leeftijd vrij. Olga -zij overleed in november 2022- woonde toen ook een tijdlang in Nederland en zijn kinderen kwamen regelmatig op bezoek. Als statenloos man -Nederland weigerde hem een uitreisvisum te bezorgen- woonde hij in het Friese Lemmer waar zijn familie voor hem zorgde. 

Historicus David Barnouw van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie noemde Jacob Luitjens een symbool waarop het Nederlandse oorlogsverleden werd geprojecteerd. Daarmee werd Oom Jaap niet alleen verantwoordelijk gehouden voor zaken die hij niet gedaan heeft, maar in zekere zin ook voor al het slechts uit de oorlog. Zo werden de misdrijven van de "beruchte oorlogsmisdadiger Jacob Luitjens", naarmate de tijd vorderde, alsmaar groter. Zijn bijnaam als de "Schrik van Roden" ontstond pas decennia na het einde van de oorlog.

Met dank aan P.W.; De Groene Amsterdammer, 1 juni 2023.

Musserts uitgeverij

 Onlangs verscheen het boek van Harold Makaske, Zwarte propaganda. Een politieke documentaire over Anton Musserts Nederlandsche Nationaal-Socialistische Uitgeverij (NENASU)). En kanjer van haast 500 bladzijden (eindnoten, bibliografie en register inbegrepen). Deze kroniek is een onthullend boek over Musserts uitgeverij met heel wat onbekende informatie over schrijvers en illustratoren die bij NENASU publiceerden en werkten. Mussert verdiende met Nenasu een fortuin. Auteur Makaske verzamelt al lange jaren drukwerk van de Nederlandse politieke partijen. Met zijn boek Zwarte propaganda maakt hij zijn debuut. Zonder meer zal het mettertijd uitgroeien tot een standaardwerk naast de magistrale NSB-trilogie -deel 3 verschijnt in 2025- van de historici Edwin Klijn en Robin te Slaa.

Er is echter een groot nadeel aan het boek dat schier uitsluitend handelt over de geschiedenis van een uitgeverij met nogal wat uitgaven. Het boek kost 44.50 euro maar bevat geen enkele illustratie. Hoe is dat toch mogelijk? We leven thans in 2023 en de auteur verwijst de lezer naar een webstek, waar de illustraties staan die in het boek hadden moeten worden opgenomen. Het boek zou te duur geworden zijn, beweert schrijver. Te duur? Ja, het boek had wellicht tien euro meer gekost. Echt geïnteresseerde papieren boekenlezers hadden deze tien euro extra graag betaald. Thans lijkt het boek onaf. Deze kroniek beschrijft aan een stuk door de uitgaven van NENASU, maar de lezer (hij of zij)  zou dan steeds een pc of laptop bij de hand moeten hebben om naar de cover van een uitgave te kunnen
kijken. Toch wel een gemiste kans. Jammer. Het boek bevat ook geen ISBN-nummer. Bestellen kan dus enkel via internet (www.makaske.nl/nenasu).

Der Vierjahresplan: moedig initiatief van uitgeverij Aspekt

 Terecht stelt Perry Pierik in zijn inleiding dat de Vierjahresplannen van de nationaalsocialistische economie een onderbelicht en verwaarloosd thema in de NS-geschiedschrijving vormen. Nog steeds geldt het boek van Dieter Petzina, Autarkiepolitik im Dritten Reich als het standaardwerk bij uitstek. Dat boek verscheen echter al in 1968... Het hele plan kwam voort uit het feit dat de nazi's begrepen dat zij een stabiele oorlogseconomie nodig hadden. De lessen uit de Eerste Wereldoorlog speelden hierbij een belangrijke rol. Duitsland toonde zich toen kwetsbaar. Een nieuwe oorlog diende aan deze kwetsbaarheid een einde te maken en voor stabiele grenzen te zorgen. 

Aan de basis vandeze plannen lag de autarkische gedachte, waardoor Berlijn geen kolonies nodig zou hebben en onafhankelijk zou zijn van de  Angelsaksische wereld (World Island). Vanaf 1933 werd er steeds nauwer samengewerkt tussen industrie en de strijdkrachten. Feit dat een belangrijke invloed zou hebben op de Duitse militaire successen vanaf de nazomer van 1939. De plannen brachten wapens en materiaal voort om de Blitzkrieg maximaal te kunnen laten draaien. Ook waren de successen voor een groot deel te danken aan het feit dat geen enkele Blitzkrieg langer dan zes weken duurde. Pas met Unternehmen Barbarossa, het mega-offensief tegen Sovjet-Rusland, liep het mis. Een snelle overwinning bleef uit en de Duitse oorlogseconomie was te onstabiel voor een langdurige oorlog. Pas met de komst van Albert Speer, begin 1942, zou de hele economie op oorlogsvoet geschoeid worden. Maar de resultaten op het slagveld waren pas vanaf het voorjaar van 1943 toonbaar. Toen was het Vierjahresplan allang voorbijgestreefd. De Duitse legers hadden al geruime tijd te kampen met twee grote nadelen: te weinig (soldaten, bevoorrading en wapens) en te laat (aan het front). Bovendien was de Duitse oorlogseconomie niet voorzien op een meerfrontenoorlog en had ze meer en meer te lijden onder de bombardementen. 

Eerder al verschenen bij Aspekt de jaargangen 1938 en 1939 van Der Vierjahresplan in facsimiledruk. Thans volgen de jaargangen 1940 en 1941. Uitgever Perry Pierik heeft heel wat moeite ondernomen om een zo goed als volledige collectie (hier en daar ontbreekt een nummer) op de kop te kunnen tikken. De meeste nummers vond hij in de stadsbibliotheek van Trier. Samen geeft de collectie een goed beeld van een van de grondpijlers van de nationaalsocialistische leer; namelijk het verkrijgen van Lebensraum in Europa. 

Het tijdschrift zelf werd heel verzorgd uitgegeven met heel veel geïllustreerde (sommige zelfs in kleur) advertenties waarin vooral allerhande wapentuig en landbouwmachines aangeprezen worden. Het tijdschrift staat ook vol statistieken. Der Vierjahresplan was het naamkaartje van de Duitse industrie dat over de hele wereld indruk diende te maken. Ideaal voor studenten en publicisten die de nazi-economie nader onder de loep willen nemen. De letterlijk gewichtige boekdelen zijn op het eerste gezicht weliswaar prijzig te noemen maar gezien hun omvang is dat wel gerechtvaardigd. Bedenk dat een enkel nummer algauw antiquarisch 15 à 20 euro kost. De boekwerken werden bovendien op zuurvrij papier gedrukt. 

Der Vierjahresplan 1940 (1100 blz., 89,95 euro) en 1941 (956 blz., 99,95 euro), Soesterberg, Aspekt, 2020. Telkens met een inleiding van de hand van Perry Pierik.

Hans Oster: verrader of weerstander?

 Hans Oster (1887-1945) was een Duitse generaal die een leidende functie had binnen de Abwehr, de Duitse contraspionage waarover admiraal Wilhelm Canaris het bevel voerde.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog was Oster als officier verbonden aan de generale staf. In 1929 werd hij wegens zijn verhouding met de echtgenote van een hoge ambtenaar gedwongen om het leger te verlaten. Zes jaar later werd hij door Canaris voor de Abwehr gerekruteerd, en werd na een tijdje diens rechterhand. Beiden stonden afwijzend ten opzichte van het nationaalsocialisme. 

Oster raakte in de jaren 1930 nauw bevriend met majoor Bert Sas, de Nederlandse militaire attaché in Berlijn. Geleidelijk aan bracht Oster zijn vriend op de hoogte van allerhande militaire geheimen, zoals de datum van de preventieve Duitse aanval op Denemarken en Noorwegen. Het meest belangrijke 'wapenfeit' van Oster was dat hij de juiste datum liet weten van het grote Duitse offensief tegen Nederland, België en Frankrijk. Hierover handelt een groot deel van de zopas verschenen korte feitenbiografie van de Nederlandse historicus en publicist Emerson Vermaat. 

Na een tijdje werd Oster ervan verdacht militaire geheimen verraden te hebben maar zijn chef Canaris hield zijn hand boven zijn hoofd. Steeds weer was Oster betrokken in allerlei militaire complotten tegen Hitler. In 1943 werd hij uit de dienst ontslagen wegens hulp aan joden. Na de aanslag op Hitler op 20 juli 1944 werd de Abwehr-generaal aangehouden en op 9 april 1945 in de gevangenis van Flossenbürg opgehangen.

Vermaats boek is stevig gedocumenteerd en bevat een bibliografie en illustraties maar jammer genoeg geen register.

Emerson Vermaat, "Hans Oster: de Duitse inlichtingenofficier die Nederland waarschuwde". Soesterberg, Aspekt, 2020. Ill., 166 blz. Gen., 18.95 €  ISBN  9789464240030

Hitlers utopia

 Tijdens de afgelopen dagen las ik het boek Hitler's Northern Utopia: Building the New Order in Occupied Norway van de Amerikaanse architect-historica Despina Stratigakos. Een gedegen boek volledig gebaseerd op nieuw bronnenonderzoek. Na de eindoverwinning was Hitler van plan om van Noorwegen een modelstaat bij uitstek te maken van zijn Groot-Germaanse Rijk. In zijn ogen waren de Noren de gedroomde voorbeelden van het Arische ras. Steden als Trondheim en Kristiansand zouden aan de hand van de richtlijnen van de Führer door onder meer Speer volledig herbouwd dienen te worden, en trekpleisters van de Nieuwe Orde-architectuur worden. Opvallend hierbij is dat de niet-Arische Lappen op hun oorspronkelijke plaatsen mochten blijven wonen. Van hen konden zijn soldaten immers leren hoe te overleven in de barre koude.

De Boekenschouw van het Nieuwe Europa

Door het coronavirus worden de mensen verplicht om meer thuis te zijn. In feite voor mij geen probleem. Hierdoor kan ik naast mijn schrijftaken meer tijd besteden aan lezen en plankzeilen op het oneindige internet, in de hoop iets interessants te vinden. Tijdens de afgelopen week was het weer eens zover.
Op een webstek vond ik het voor me tot dan volledige onbekende tijdschrift De Boekenschouw van het Nieuwe Europa. Wat zoekwerk leerde me dat het nieuwe orde-tijdschrift verscheen tussen november 1941 en juli 1942. Vanaf het najaar van 1942 werd het opgevolgd door De Schouw, waarvan de NSB'er Tobie Goedewaagen de hoofdredactie in handen had. Van De Boekenschouw verschenen er in totaal negen nummers. Hoofdredacteur was Maarten Ropine, pseudoniem van Maarten van Nierop. Ieder nummer, mooi verzorgd uitgegeven, staat barstensvol informatie over boeken die toen verschenen, ook Vlaamse auteurs als Stijn Streuvels en Gerard Walschap komen aan bod.
Verder zoeken leerde me dat geen enkele bibliotheek of instelling in Vlaanderen nummers van dat tijdschrift bezit. Ook in Nederland is het enkel aanwezig in de Koninklijke Bibliotheek en op het NIOD.
Op de desbetreffende webstek werden acht van de negen nummers in uitstekende staat voor een niet al te democratische prijs te koop aangeboden. Ondanks de prijs, en na een korte beraadslaging met mijn echtgenote, heb ik onmiddellijk toegehapt. Zoiets zeldzaams mocht toch niet in mijn verzameling ontbreken. Ik ben dan ook van plan om er later in mijn Curiosa-reeks een uitgebreid artikel aan te wijden. Ik wilde u, lezer, van het bestaan van het tijdschrift alvast op de hoogte brengen.

Karstjäger verschenen

Vandaag bezorgde DHL me drie dozen met daarin mijn 62ste boek; ditmaal gewijd aan de Karstjäger: de korte geschiedenis van de 24. Waffen-SS-Gebirgsbrigade.
Het is vanaf vandaag te koop. De prijs bedraagt bij mij 15 euro plus verzendingskosten. Voorlopig is dat mijn laatste boek gewijd aan een militaire eenheid of operatie. Wel zal ik nog artikels over het onderwerp publiceren onder meer in Bulletin Tweede Wereldoorlog.

Culturo's eten uit Duitse handen

De jongste weken is er heel wat te doen rond het afschaffen van een deel van het rijkelijk gesubsidieerde kunstwereldje door de Vlaamse overheid. De "modernistische cultuursnobs", de "wereldvreemde en linkse elitairen" (aldus Johan Sanctorum in zijn column op doorbraak.be van 12 dezer) en de parvenu's die zichzelf kunstenaars noemen, schreeuwen moord en brand alsof ze gebroodroofd worden. Hebben deze overtalrijke culturo's ooit eens gewerkt zonder al dat door de overheid rondgestrooide manna? Zouden ze op eigen benen kunnen staan? Wellicht niet. Nu zelf heb ik geen enkele behoefte aan al die alternatieve en marginale toneel- en dansgezelschappen. Blijkbaar komt er haast niemand naar kijken. Dus afschaffen die zaak! De staat, wij dus, moeten daar toch niet voor opdraaien!
Ik vraag mij al geruime tijd af of deze artiesten (schrijvers, dichters, beeldhouwers, dansers, toneellui...) ooit eens hebben nagedacht van wat hun voorgangers van voor de Tweede Wereldoorlog leefden? Trouwens weten en beseffen die lui wel dat het dankzij de Duitse bezetter is/was dat zij kunnen bestaan?
Vanaf de late zomer van 1940 begonnen de Duitsers als overheidsinstantie hun goedgezinde schrijvers en kunstenaars te subsidiëren, en dat in navolging van de Sovjet-Russen die dat al vanaf de jaren 1920 deden. Dat gebeurde ook in onder meer Nederland en Noorwegen. Voordien was er geen sprake van dat de staat kunstenaars geldelijk steunde. Wel kocht het toenmalige ministerie van Kunsten en Wetenschappen regelmatig boeken aan voor de 'boekerijen' -zoals dat toen nog zo mooi genoemd werd- en schilderijen en beeldhouwwerken voor de musea. Maar dat de overheid een loon uitbetaalde aan hen daar was geen sprake van. De Duitse bezetters deden dat wel. Uiteraard met het oog op propagandadoeleinden.
Na de bezetting bleef dat systeem bij ons en in Nederland gehandhaafd. Dus culturo's, wees dankbaar en wees wat minder arrogant tegenover de Vlaamse regering, want 'dankzij' de nationaalsocialisten kunnen jullie nog steeds ruimschoots profiteren en bestaan van de staatstoelagen.

Boek "Jugendbataillon Langemarck" in de actualiteit

In Knack van deze week (19 juni 2019) wijdt de onderlegde journalist Walter Pauli een artikel over het thema, Wat kunnen we leren van de oostfronters?
Over de inhoud van het lezenswaardige artikel zullen we het hier niet hebben. Wel besteedt hij ruimschoots aandacht aan het boek Jugendbataillon Langemarck: godendeemstering aan de Oder, april 1945 dat ik in 2015 publiceerde. Daar de media, ook de eigen 'Vlaamse', slechts geringe aandacht aan mijn publicaties besteden, is het een gebeurtenis dat alvast het vermelden waard is.
Exemplaren van het boek zijn nog bij mij te verkrijgen. Prijs: 15€ + 2,50€ verzendingskosten (prijs binnen Vlaanderen/België). E-post naar pieterjan.verstraete@skynet.be

De SS'ers van Armando

In april ll. zou er in het gewezen kamp van Amersfoort een eerbetoon plaatsvinden aan de in 2018 overleden Nederlandse kunstenaar Armando, pseudoniem van Herman Dirk van Dodeweerd (1929-2018). Doch antifascisten en andere onverdraagzamen protesteerden. Ze beweerden dat de 'SS-bewonderaar' niet kon worden geëerd in een voormalig kamp.
Hoe zit de zaak in elkaar? In 1967 publiceerde Armando samen met de dichter Hans Sleutelaar een boek onder de titel De SS'ers (hierbij een afdruk van de cover van de zesde druk uit 2012). Hierin lieten de auteurs nog levende leden van de voormalige Waffen-SS vrijelijk aan het woord. Ook wat antisemitische uitspraken werden zonder tekst en uitleg opgetekend. Beide auteurs stelden dat ze de interviews commentaarloos hadden weergegeven. Ze beschouwden hun boek -een van de eerste publicaties überhaupt in Nederland, waarin gewezen collaborateurs aan het woord werden gelaten- als een bronnenpublicatie.
In een dubbelinterview uit 1990 hadden beide auteurs gesteld dat ze hun boek in de eerste plaats zagen als een mogelijkheid om de gewezen vijand beter te leren begrijpen. De kritiek hadden ze voorspeld omdat ze geen standpunt ingenomen hadden en de geïnterviewden niet hadden terechtgewezen. Verder: "Pas in het kader van de algemene '68-gekte ging iedereen ineens in het verzet, iedereen was ineens antifascist. Als je in '74, '75 met De SS'ers was gekomen, had je de poppen pas echt aan het dansen gehad", aldus de auteurs.
In 1967 werd het boek een bestseller en kende diverse herdrukken. In 2019 werd het eerbetoon aan Armando uitgesteld. Een reden werd niet opgegeven.

Jan Stavast Reeks

Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog verscheen vanaf de winter 1939/1940 een speciaal op de Duitse jeugd afgestemde brochurereeks onder de veelzeggende titel Kriegsbücherei der deutschen Jugend. Het initiatief ging uit van de Rijksjeugdleiding en het opperbevel van het Duitse leger. De boekjes werden geschreven door geroutineerde auteurs en oorlogsjournalisten. De veelkleurig getekende omslagen spraken tot de verbeelding en trokken de lezers meteen het verhaal in. Iedere brochure telde 32 bladzijden en enkele illustraties. De reeks kende een grote oplage en het effect ervan op de hoofdzakelijk mannelijke jeugd mag niet onderschat worden. Elk verhaal handelde over een koene en dappere oorlogsoperatie, een heroïsche actie achter de vijandelijke linies of een wonderbare ontsnapping. Uiteraard kwamen de Duitsers stelselmatig als overwinnaars uit de strijd. In de loop van 1943 werd een punt achter de reeks gezet. Wellicht als gevolg van de toenemende militaire nederlagen.

In Nederland verscheen tijdens de bezettingsjaren een gelijkaardige jeugdreeks onder de titel Jan Stavast Reeks. De reeks werd uitgegeven door Van Ditmar's Boekenimport maar een origineel Nederlands fabricaat zou het niet worden. Zoals u zelf kunt zien, geleek de reeks te zeer op de hierboven vermelde Kriegsbücherei... Ook het aantal bladzijden werd op 32 gehouden. Bovendien werden er slechts drie deeltjes door anonieme Nederlandse auteurs geschreven. De rest (minder dan honderd afleveringen) waren vertalingen uit het Duits. De eerste 23 nummers handelden over historische onderwerpen en bloedstollende verhalen over zeevaart, vreemde landen en bergbeklimmers. Pas vanaf nr. 24 deed
de oorlog zijn intrede.
Nu vraag ik mij af of er in bezet Vlaanderen ook een dergelijke reeks verscheen? Tot hiertoe heb ik hiervan geen sporen teruggevonden. Maar ik kan mij uiteraard vergissen. Nadere informatie is uiteraard welkom.
Lit.: Gerard Groeneveld, Hitlers jongste hoop: nazipropaganda voor de jeugd. Nijmegen, 2019.

Bart Maddens in 'Tertio'

In het laatste nummer (3 april) van het katholieke opinieblad Tertio verscheen van de hand van de Leuvense politicoloog Bart Maddens een opmerkelijke en lezenswaardige bijdrage.
Onder de titel Oorlogsmisdadigers of idealisten? bespreekt hij de recente hype in vakhistorische middens om alle zonden van Israël tijdens de bezetting op de schouders van de Vlaams nationalisten te leggen. "Niemand wil terug naar de oude mythes van de Vlaams-nationalisten over de collaboratie en de repressie. Maar dat betekent niet dat de nieuwe mythes over collaborateurs als medeplichtigen aan de ergste oorlogsmisdaden kritiekloos moeten worden aanvaard", luidt zijn terechte stelling.
Ook mijn bijdrage over het anti-Oostfrontersboek van Frank Seberechts op doorbraak.be van 9 februari ll. komt eventjes ter sprake.

Nieuwe leesfolder

Vanmorgen ontving ik de exemplaren van mijn nieuwe Leesfolder nr. 8 gewijd aan Bernile Nienau, die vanaf volgend jaar verspreid zal worden. Gezien het nogal delicate onderwerp heb ik de oplage doelbewust beperkt gehouden, en zal enkel verspreid worden onder vrienden en uitdrukkelijk geïnteresseerden.
Ze gold als de lieveling van Adolf Hitler en bracht ettelijke bezoeken aan de Berghof. Ook toen bleek dat ze van gedeeltelijke joodse komaf was, hield Hitler de hand boven haar hoofd en dat van haar moeder. Bernile of 'Bernielchen' overleed op 17-jarige leeftijd op 5 oktober 1943 aan de gevolgen van kinderverlamming.

De Europese dimensie van het fascisme

Decennialang waren heel wat vakhistorici en medialieden de mening toegedaan dat het fascisme een nihilistische anti-beweging was zonder werkelijke ideologie en intellectuele stamboom. Met deze opvatting was het enigszins suspect om aan het fascisme al te veel aandacht te schenken. Zelfs kwam er geen antwoord op de voorhand liggende vraag: waarom bezat dan een zogenaamde beweging zonder idealen miljoenen bezielde aanhangers?
De laatste decennia (ongeveer sinds 1990) is hier gelukkig verandering in getreden. Er ontstond een nieuwe wetenschappelijk consensus: het fascisme was een revolutionaire ideologie en beweging met een utopisch einddoel. Deze nieuwe consensus maakte een verbreding en verdieping van het fascisme-onderzoek mogelijk.
Nu heeft men ook ontdekt dat er een Europese dimensie aan het fascisme en het nationaalsocialisme vastzaten. Onder kenners was dit gegeven al geruime tijd gemeengoed. Hierover verscheen alvast een eerste studie onder de titel Fascism, Liberalism and Europeanism in the Political Thought of Bertrand de Jouvenel and Alfred Fabre-Luce van de hand van Daniel Knegt, die hierop aan de Amsterdamse universiteit doctoreerde. Een Nederlandse vertaling van zijn boek ligt niet voor.
Knegt toont overtuigend aan dat het ideaal van een verenigd Europa en de fascistische gezindheid van zijn twee hoofdfiguren onlosmakelijk met elkaar verbonden waren. Stellig is deze vaker voorkomende ideologische verbinding tussen pan-Europese en revolutionaire-fascistische (ook bijvoorbeeld bij Anton Mussert en sir Oswald Mosley) opvattingen nog onvoldoende bestudeerd werd. Oprechte wetenschappers hebben ter zake nog flink wat werk te verrichten.
(NRC-Boeken, 30 maart 2018)